75. rocznica likwidacji białostockiego getta i wybuchu powstania

Rocznica wybuchu powstania w białostockich getcie, związana z datą 16 sierpnia 1943 roku, obchodzona jest w mieście od wielu lat.

Dużo mniej znana jest data 5 lutego 1943 roku, gdy wcześnie rano rozpoczęto wyłapywanie osób wytypowanych do wywózki do obozu zagłady w Treblince. Przyjmuje się tę datę za początek likwidacji getta w mieście.

Dokładnych danych nie ma, ale historycy przyjmują, iż w ciągu ośmiu dni hitlerowcy wywieźli wtedy ok. 12 tys. osób, 2 tys. Żydów zamordowali na miejscu.

W tym roku przypada 75. rocznica obu tragicznych wydarzeń. Jak poinformował w środę prezydent miasta Tadeusz Truskolaski, obchody odbywać się będą pod wspólnym tytułem "Białystok pamięta".

"Rolą miasta jest pamiętanie o jego historycznych korzeniach, o historycznym dziedzictwie i na pewno takim dziedzictwem są białostoccy Żydzi, którzy przed II wojną światową stanowili ok. 50 proc. mieszkańców naszego miasta" - mówił na konferencji prasowej.

Przypomniał, że ze społeczności żydowskiej, liczącej przed wojną kilkadziesiąt tysięcy, przeżyli tylko nieliczni. "To jest ogromna tragedia. Naszym obowiązkiem jest pamiętanie o ofiarach i mówienie o tym 'nigdy więcej'. Szczególnie w kontekście też tego, jak odradzają się w naszym kraju ruchy promujące faszyzm" - dodał prezydent.

Obchody zaplanowane na 5 lutego mają przypomnieć, gdzie w przeszłości znajdowało się białostockie getto. Uroczystości rozpoczną się od spotkań w dwóch miejscach, gdzie były bramy do getta. Tam zaplanowano koncerty muzyki klezmerskiej, będzie też można usłyszeć informacje o tym, co w lutym 1943 roku działo się w getcie.

Uczestnicy obu tych spotkań przejdą pod pomnik bohaterów powstania w getcie; tam zostaną złożone kwiaty, odczytana będzie lista ofiar akcji lutowej oraz fragmenty pamiętnika młodego Żyda Dawida Szpiro, który m.in. opisuje życie w getcie.

Ten cenny dokument dwa miesiące temu trafił do Galerii im. Sleńdzińskich w Białymstoku; przekazała go osoba prywatna. "Pierwszy raz mam zapiski, które powstawały w trakcie dziejącej się historii" - mówiła dyrektor tej galerii, historyk Jolanta Szczygieł-Rogowska, która od lat bada historię białostockich Żydów.

Na czerwiec w mieście zaplanowano obchody rocznicy spalenia przez Niemców wielkiej synagogi. Świątynia została podpalona 27 czerwca 1941 roku (dzień po utworzeniu getta w Białymstoku) wraz z przebywającymi w niej ludźmi; zginęło wówczas - według różnych źródeł - od 700 do 2 tys. osób.

16 sierpnia odbędą się obchody 75. rocznicy wybuchu powstania, które historycy uważają za drugi pod względem wielkości, po Warszawie, zryw ludności żydowskiej w walce z hitlerowcami. Zaplanowano też wówczas cykl wydarzeń związanych z tą rocznicą.