Buntownicza siostra Kleopatry. Naukowcy dokonali zaskakującego odkrycia

Arsinoe urodziła się jako trzecia lub czwarta córka Ptolemeusza XII Auletesa. Data jej narodzin nie jest pewna, historycy przypuszczają, że mógł to być 68,67 lub 63 r.p.n.e. Imię matki Arsinoe nie jest znane, stąd nie wiadomo, czy była siostrą, czy przyrodnią siostrą Kleopatry VII. Historycy różnie oceniają Arsinoe IV, jedni twierdzą, że była tylko marionetką w rękach żądnego władzy eunucha Ganimedesa, inni uważają ją za inteligentną kobietę, która ani urodą, ani ambicjami nie ustępowała siostrze. Jak było naprawdę? Dziś trudno to jednoznacznie ustalić, jednak faktem pozostaje, że Kleopatra VII uważała ją za ogromne zagrożenie. 

Arsinoe i Kleopatrze przyszło żyć w czasach, gdy ogromny wpływ na ptolemejski Egipt miał lud Aleksandrii, z którego nastrojami należało się liczyć. Przekonać się o tym dobitnie ojciec kobiet, Ptolemeusz XII Auletes, w 58 r.p.n.e., kiedy to Rzymianie zdobyli zarządzany przez Lagidów (inaczej Ptolemeusze — dynastia panująca w Egipcie w latach 304 - 30 r.p.n.e.) Cypr. Lud Aleksandrii był wściekły na Ptolemeusza, który nie udzielił bratu wsparcia w walce o wyspę. W efekcie Ptolemeusz XII został wygnany ze stolicy, a władzę przejęła jego najstarsza córka Berenika IV.

Ojciec królowej postanowił znaleźć sojuszników w Rzymie. Ptolemeusz XII prowadził negocjacje zarówno z Juliuszem Cezarem, jak i Pompejuszem Wielkim, oferując im ogromną fortunę w postaci 6 tys. talentów w zamian za pomoc w powrocie do Aleksandrii. "Argumenty" egipskiego ekswładcy musiały wywrzeć silne wrażenie na Pompejuszu, bo wydał on rozkaz namiestnikowi Syrii Aulusowi Gabiniuszowi, aby ten wsparł militarnie powrót Ptolemeusza XII do Egiptu. W 55 r.p.n.e. doszło do bitwy między siłami ojca i córki — zwyciężyli rzymianie, a jej ojciec nie mrugnął nawet okiem, gdy skazywał młodą królową na śmierć. 

Niedługo nacieszył się Ptolemeusz Auletes odzyskaniem Aleksandrii, ponieważ zmarł w 51 r.p.n.e. Zgodnie z jego życzeniem na tronie mieli wspólnie zasiadać Ptolemeusz XIII i Kleopatra VII. Młodszy brat i jednocześnie mąż (było w zwyczaju egipskich faraonów poślubianie swoich sióstr) miał wówczas dziesięć lat, a jego żona osiemnaście. Młoda kobieta była ambitna, zaradna i sprytna, doradcy Ptolemeusza XIII (eunuch Pothejnos, nauczyciel Theodetes i wódz armii królewskiej Achillas) obawiali się, że zdominuje go i zagarnie władzę, toteż postanowili usunąć ją z tronu, co ostatecznie udało im się w 48 r.p.n.e. Kleopatra VII uciekła wówczas do Syrii, by tam werbować armię. Według greckiego historyka Strabona z Amasei wraz z nią wyruszyła Arsinoe.

W tym czasie w Rzymie na dobre rozgorzała walka między Juliuszem Cezarem a Pompejuszem Wielkim, Ptolemeusz potrzebował pomocy w nadchodzącej bitwie z siostrą, więc za namową doradców wsparł Pompejusza.

Jak się okazało, faraon trafił kulą w płot, bo Cezar pokonał jego sprzymierzeńca pod Faros. Ptolemeusz XIII tuż przed bitwą z siostrą pozostawał, więc bez wsparcia. Jego doradcy postanowili wykorzystać fakt, że Pompejusz szukał w Egipcie schronienia i zamordowali go, licząc na przychylność Cezara, jeśli podadzą mu głowę wroga na tacy. Pomylili się, rzymski wódz nie miał zamiaru im pomagać. Wykorzystując siłę argumentów — jakimi były jego oddziały — i narzucił się rodzeństwu jako rozjemca. Nakazał im rozpuścić armię i przybyć do pałacu w Aleksandrii. Narzucanie zdania przez rzymskiego wodza mocno nie spodobało się dowódcy egispkiej armii Achillasowi, który ruszył na Aleksandię.

Gdzie była wówczas Arsinoe? Jedni twierdzą, że nadal przy boku siostry, inni uważają, że opuściła ją i przeszła na stronę Ptolemeusza XIII, w końcu miejsce królowej-żony było puste, bo jeśli Kleopatra VII przegrałaby walkę o władzę, nikt nie miał wątpliwości, że byłoby to równoznaczne z karą śmierci.

Kleopatra przybyła do pałacu dzień wcześniej niż jej brat. Jeden dzień jej wystarczył, by uwieść i przekonać do siebie Juliusza Cezara. Gdy Ptolemeuszu XIII przybył na miejsce, zrozumiał, że nie ma szans z siostrą. Jednak rzymski wódz, podobno w obawie przed buntem aleksandryjczyków i armią Achillasa, która przewyższała rzymskie oddziały pięciokrotnie, ogłosił, że Ptolemeusz XIII i Kleopatra VII zgodnie z wolą ich ojca wspólnie będą rządzić Egiptem, a ich młodsze rodzeństwo Ptolemeusz XIV i Arsinoe IV obejmą władzę nad Cyprem, który Cezar zwróci Lagidom.

Ogłoszenie nic jednak nie dało. Urażony egipski dowódca nie miał zamiaru przyjmować rozkazów do jakiegoś Rzymianina. Achillas zaatakował pałac w Aleksandrii, gdzie bronił się Cezar — rozpoczęła się wojna aleksandryjska. Korzystając z zamętu Arsinoe wydostała się wraz ze swoim nauczycielem, eunuchem Ganimedesem z pałacu i dołączyli do armii Achillasa.

Z punktu widzenia Egipcjan Arsinoe była tą z sióstr, która stanęła po niezależności państwa, bo nie ugięła się pod żądaniami Cezara. Kleopatra natomiast była tą, która kolaborowała z wrogiem. Nic dziwnego, że armia i mieszkańcy Aleksandrii obwołali Arsinoe królową Egiptu. Doszło to kilku zwycięskich dla młodszej siostry bitew. Arsinoe IV nie prowadziła oddziałów, ale pokazywała się podczas bitew, jeżdżąc na koniu — co miały w zwyczaju ptolemejskie władczynie. 

W obozie Egipcjan szybko doszło do niesnasek. Siedemnastoletnia królowa miała silny charakter i nie chciał oddać sterów armii w ręce Achillasa. Rywalizowali oboje o względy dowódców i żołnierzy — Arsinoe IV okazała się bardziej przekonująca, ostatecznie oskarżyła Achillasa o zdradę i kazała zabić. Na czele armii postawiła zaś eunucha, swojego nauczyciela Ganimedesa. Inna teoria głosi, że to Ganimedes stał za wszystkimi działaniami Arsinoe, a ona była jedynie niewinną kukiełką w jego rękach. W co może być trudno uwierzyć, biorąc pod uwagę, że pochodziła z dynastii Ptolemueszów, gdzie kobiety miały nie mniejszy apetyt na władzę niż mężczyźni, z drugiej jednak strony nawet w krwiożerczej dynastii pojawiają się przecież delikatne jednostki.

Po kilku zwycięskich dla królowej bitwach rozpoczęły się pertraktacje. Egipcjanie chcieli, by Cezar wypuścił Ptolemeusza XIII. Oficjalna wersja brzmiała, że "mają dość Arsinoe IV", jednak była to zapewne polityczna zagrywka, która miała przekonać Juliusza Cezara, by uwolnił więźnia. W rzeczywistości królowa wiedziała, że będzie potrzebować mężczyzn u swojego boku, który umocni jej władzę. Cezar przystał i wypuścił Ptolemeusza XIII, to jednak nie zakończyło wojny. Niebawem przybyły wezwane przez rzymskiego wodza posiłki i doszło do decydującej bitwy na zachodnim brzegu Nilu w 47 r.p.n.e. W jej wyniku Ptolemeusz XIII zaginął bez śladu, Ganimedes poległ, Kleopatra VII została władczynią Egiptu, a schwytaną Arisone IV wywieziono do Rzymu.

W 46 r.p.n.e. obył się triumf Juliusza Cezara w Rzymie, na którym obecna była Kleopatra. Podobno to ona miała namówić kochanka, by zakuł Arisone IV w złote kajdany. Młodsza siostra wieziona przez Wieczne Miasto w złotych kajdanach do końca zachowała spokój i z godnością znosiła swój los. Jej postawa (a być może także uroda i młody wiek) poruszyły rzymski lud, który wymusił na Cezarze darowanie jej życia — było bowiem w zwyczaju, że wysokich rangą dostojników podbitych ziem publicznie duszono ku uciesze gawiedzi. Arisone została zesłana do Efezu, gdzie pełniła rolę kapłanki bogini Artemidy.

Arisnoe była młodą kobietą, gdy skazano ją na zesłanie w jednym z 7 cudów świata, miała przed sobą całe życie, a jej ambicje pozostały niezmienne. O czym może świadczyć fakt, że na wieść o śmierci Cezara w 44 r.p.n.e. Arisone ogłosiła się w Efezie królową Egiptu. W Rzymie znów rozgorzały walki, ale sprytna Kleopatra przeciągnęła na swoją stronę (czytaj: uwiodła) Marka Antoniusza, który zapewnił jej panowanie nad Egiptem. Tego było jednak pięknej kobiecie za mało, nie chciała przez całe życie oglądać się przez ramię, uważając na młodszą siostrę (młodszego brata, czyli Ptolemeusza XIV nie musiała się już obawiać, bo został otruty w czasie, który najbardziej sprzyjał Kleopatrze).

Kleopatra zarządała głowy swojej siostry. Prośbę tę Marek Antoniusz spełnił. Arisone została wywleczona ze świątyni Artemidy, przebita mieczami, a następnie odrąbano jej głowę. Sprawa była głośna w Rzymie, gdyż naruszono nietykalność tych, którzy u stóp ołtarza szukają azylu. Takie postępowanie nie przysporzyło fanów ani Kleopatrze, ani jej nowemu kochankowi.

Na początku XX wieku odkryto w dawnym Efezie (dziś Turcja) oktagonalny grobowiec, którego architektura nawiązywała do latarnii morskiej w Faros. Ekspedycja archeologiczna w 1929 odnalazła w grobowcu sarkofag, na którym nie znaleziono żadnych inskrypcji, a wewnątrz nie było artefaktów. Były natomiast ludzkie szczątki. Austriaccy badacze, którzy odpowiadali za wykopaliska zabrali czaszkę do Wiednia, a pozostałe kości zapieczęstowali w sarkofagu. 

W W 1953 roku Josef Weninger, kierownik Instytutu Antropologii na Uniwersytecie Wiedeńskim, zgodnie w ówczesnym stanem wiedzy, ocenił, że czaszka należała do młodej, około dwudziestoletniej kobiety - co zgadzałoby się z wiekiem Arsinoe IV w chwili śmierci. W 1982 roku kolejna ekspedycja badająca grobowiec nie znalazła kości w sarkofagu, ale w jednej z nisz w przedsionku komory grobowej

W styczniu 2025 roku opublikowano kolejne badania czaski. Wstępne analizy wydawały się obiecujące, wiesz czaszki określono na 36 - 205 r.p.n.e, co zgadzało się z datą śmierci królowej, którą zabito w 41 r.p.n.e. Naukowcy wykazali też, że czaszka i znalezione później kości należały do tej samej osoby. Kolejne badania jednak ostudziły nadzieję naukowców. Dzięki najnowszej technologii udało się ustalić, że pochowany w sarkofagu człowiek miał 11 - 14 lat, był zatem młodszy niż Arsinoe. Jednak największe zaskoczenie przyszło na końcu - badania DNA wykazały obecność genu Y - innymi słowy szkielet z sarkofagu należał do młodego mężczyzny. To natomiast oznacza, że nie wiemy, gdzie została pochowana Arsione. Zagadka, która wydawało się została rozwiązana 100 lat temu, znów stała się aktualna.