Epidemie to nic nowego. Z jakimi chorobami zmagano się w czasach PRL-u?

Czarna ospa, zwana ospą prawdziwą, to bardzo poważna choroba o etiologii wirusowej. Charakteryzuje się dużą zaraźliwością oraz śmiertelnością niektórych jej odmian nawet do 95 proc. Obecnie nie obserwuje się zachorowań ze względu na skuteczną eradykację wirusa z powierzchni ziemi dzięki wieloletniemu stosowaniu szczepionek. Szczepionka przeciwko ospie prawdziwej została stworzona już w 1793 roku w Wielkiej Brytanii. Regularne szczepienia od tego czasu pozwoliły na eradykację wirusa, dzięki czemu od 1980 roku zaniechano szczepienia przeciwko tej chorobie.

Od momentu wprowadzenia szczepień ochronnych liczba zakażeń czarną ospą znacznie się zmniejszyła. Do czasu jej eradykacji obserwowano na całym świecie lokalne epidemie tej choroby. Jedna z nich miała miejsce w Polsce, a konkretnie we Wrocławiu w 1963 roku. Była efektem serii niefortunnych zdarzeń i błędnych diagnoz, które doprowadziły do rozprzestrzenienia się choroby. Trwała ona od połowy lipca do połowy września 1963 roku, a w jej wyniku zachorowało 99 osób, zmarło siedem. Była to ostatnia w Polsce epidemia ospy prawdziwej i jedna z ostatnich w Europie. 

Dur brzuszny, obecnie występujący w Polsce rzadko, kiedyś był jedną z najczęstszych chorób zakaźnych. Do połowy XX wieku epidemie tej choroby występowały regularnie, szczególnie w okresach wojen i konfliktów zbrojnych. Jednak na początku PRL-u stały się dostępne szczepienia. Zmniejszyły one znacząco liczbę zachorowań i zgonów z powodu tej choroby. Obecnie największe ryzyko choroby występuje u osób, które podróżują do krajów rozwijających się, a także w rejony zaangażowane w walki zbrojne.  

Polio (zwana również chorobą Heinego-Medina) to choroba wirusowa, która przez wiele dziesięcioleci siała strach wśród rodziców małych dzieci. Choroba ta przebiegała najczęściej bezobjawowo, jednak mogła prowadzić do trwałych powikłań. Należały do nich przede wszystkim trwałe zaburzenia neurologiczne, m.in. osłabienie i paraliże mięśni kończyn, a w ekstremalnych przypadkach paraliże mięśni oddechowych uniemożliwiające oddychanie. Do końca lat 50. XX wieku epidemia polio stanowiła poważny problem zdrowotny. Jednak dzięki wprowadzeniu masowych szczepień przeciwko tej chorobie zdołano znacząco zmniejszyć ilość zachorowań. 

Grypa jest chorobą, która towarzyszy ludzkości niemal od zawsze. Najgroźniejszą pandemią tej choroby jest pandemia grypy hiszpanki z 1918 roku, podczas której zmarło ok. 100 milionów osób. Dla Polski w okresie PRL-u najbardziej dotkliwa była trzecia epidemia światowa z 1968 roku grypy A2 Hongkong 68. Ten szczep wirusa rozprzestrzenił się w Europie z Chin. Epidemia w Polsce trwała trzy lata. W tym czasie liczba chorych była tak duża, że w szpitalach w największych miastach Polski (m.in. w Warszawie, Łodzi i Poznaniu) brakowało nie tylko łóżek, ale również lekarzy. W aptekach, w miejscu leków przeciwgorączkowych dostępnych bez recepty, widniały puste półki. Tylko w Polsce w wyniku tej pandemii zachorowało ok. 6 milionów osób, z czego 25 tys. zmarło. 

Przed wprowadzeniem obowiązku szczepień przeciwko odrze w 1975 roku choroba ta w Polsce zbierała swoje żniwo. Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego w okresie PRL-u chorowały praktycznie wszystkie dzieci. Między latami 1955 a 1975 co roku obserwowano od 70 do 130 tys. nowych zakażeń. Epidemie odry w tym okresie pojawiały się regularnie co ok. dwa, trzy lata, a w ich trakcie liczba zakażeń wynosiła między 135 a 200 tys. Podczas każdej epidemii umierało ok. 200-300 dzieci, natomiast tysiące zmagało się z ciężkimi powikłaniami choroby.

Po wprowadzeniu szczepień sytuacja diametralnie się zmieniła. W ciągu 30 lat liczba zachorowań zmniejszyła się z kilkudziesięciu tysięcy rocznie w 1975 roku do wartości bliskiej 0 w latach 2002-2016. Niestety na przestrzeni ostatnich kilku lat wzrasta liczba osób, które uchylają się od obowiązku szczepienia na odrę. Skutkuje to wzrostem zachorowań na tę chorobę, mimo że według danych możliwa jest jej całkowita eradykacja.

Przed wprowadzeniem szczepień ochronnych przeciwko śwince co roku na tę chorobę zapadało ok. 100 tys. dzieci. Ponadto co 3-4 lata obserwowano znaczne wzrosty zachorowań, do maksymalnie 220 tys. Natomiast w 1998 roku, gdy rozpoczęto szczepienia przeciwko odrze, śwince i różyczce (w skrócie MMR), zaobserwowano znaczny spadek ilości zachorowań. Od 2007 roku, czyli po trzech latach od momentu zmiany statusu szczepienia MMR z zalecanego na obowiązkowe, liczba zachorowań nie przekracza 3 tys. przypadków na rok.

Źródła: 

Jak szczepionka przeciw odrze była stosowana w przeszłości? Historia szczepionki przeciw odrze - Szczepienia.Info [na:] "Szczepienia.Info - Twoje centrum informacyjne o szczepieniach", https://szczepienia.pzh.gov.pl/faq/jak-szczepionka-przeciw-odrze-byla-stosowana-w-przeszlosci/, 5 lutego 2019 r., dostęp 18 listopada 2023 r.

Świnka - Szczepienia.Info [na:] "Szczepienia.Info - Twoje centrum informacyjne o szczepieniach", https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/swinka/?strona=3#jak-wiele-zachorowan-na-swinke-wystepuje-w-polsce, 12 sierpnia 2017 r., dostęp 18 listopada 2023 r.

Instytut Pamięci Narodowej - Kraków, "Witamy się i żegnamy bez podawania rąk". Epidemie w PRL [na:] "Instytut Pamięci Narodowej - Kraków", https://krakow.ipn.gov.pl/pl4/edukacja/przystanek-historia/95166,Witamy-sie-i-zegnamy-bez-podawania-rak-Epidemie-w-PRL.html, 2023 r., dostęp 18 listopada 2023 r.

Historia polio - Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji [na:] "Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji", https://www.aotm.gov.pl/dokonania-naukowe-i-technologie-medyczne/historia-technologii-medycznych/historia-polio/, lipca 2021 r., dostęp 18 listopada 2023 r.

CZYTAJ TAKŻE:

Widmo kolejnej pandemii. Jakie wirusy i choroby są brane pod uwagę?

Czarna ospa we Wrocławiu. Jak w 1963 r. zaszczepiono osiem mln Polaków

Wzrasta liczba uchyleń od szczepień ochronnych. Rząd zapowiada kary