1866 rok - kalendarium wydarzeń z historii Polski

5 stycznia 1866 roku w Warszawie ukazuje się pierwszy numer "Zorzy", pisma skierowanego do chłopów, rzemieślników i robotników. Jego redaktorem i wydawcą jest Józef Grajnert. Pismo będzie zamieszczało artykuły popularyzujące wiedzę, wiadomości z dziejów przemysłu, pogadanki religijne itp.

5 - 17 stycznia 1866 roku wprowadzenie przez władze carskie obowiązkowej nauki języka rosyjskiego we wszystkich gimnazjach Królestwa Polskiego; nakazano również nauczać geografii i historii w języku rosyjskim; rozporządzenie to w lutym 1868 roku zostanie rozszerzone na przedmioty matematyczno-fizyczne.

W styczniu 1866 roku dalsza realizacja programu likwidacji odrębności Królestwa Polskiego przez władze carskie - m.in. zniesiono Sekretariat Stanu Królestwa Polskiego, powołując na jego miejsce Własną Jego Cesarskiej i Królewskiej Mości Kancelarię do Spraw Królestwa Polskiego; zniesiono osobny budżet Królestwa (odtąd cła i dochody z podatków miały być odprowadzane do cesarskiego Ministerstwa Skarbu); wprowadzono nowy podział administracyjny Królestwa Polskiego - m.in. zwiększono liczbę guberni z 5 do 10, podwojono liczbę powiatów; urzędy miały pracować na podstawie przepisów rosyjskich.

20 lutego 1866 roku Galicyjski Sejm Krajowy uchwala statut miasta Krakowa. Gmina miejska, składająca się z wszystkich mieszkańców, miała prawo wyboru Rady Miejskiej (60 radnych), która z własnego grona wybierała prezydenta, skupiającego w swych rękach władzę wykonawczą. Pierwszym prezydentem zostanie Józef Dietl.

14 maja 1866 roku Jarosław Dąbrowski w imieniu Towarzystwa Wojskowych Sprzysięgłych zwraca się z apelem do prawicowej organizacji Towarzystwo Polskich Wojskowych z "podjęciem wspólnych działań wobec powszechnych politycznych zawikłań i uzbrojeń..., które mogą oddziaływać na zmianę losu Polski". W efekcie porozumienia po wybuchu wojny prusko - włosko - austriackiej zostanie podjęta próba stworzenia polskich legionów w Turynie i Paryżu.

25 maja 1866 roku Komisja Tymczasowa Emigracji publikuje odezwę nawołującą do zjednoczenia się polskiego wychodźstwa i utworzenia polskiej formacji wojskowej.

1 lipca 1866 roku w Krakowie ukazuje się pierwszy numer "Przeglądu Polskiego", czasopisma polityczno-literackiego, redagowanego m.in. przez Stanisława Koźmiana i Józefa Szujskiego. Stanie się wkrótce głównym organem konserwatystów krakowskich.

7 lipca 1866 roku wybucha powstanie zabajkalskie. Polscy zesłańcy przebywający w okolicach jeziora Bajkał zbuntowali się i po rozbrojeniu straży ruszyli na południe, w stronę Mongolii. Przywódcą ruchu był Gustaw Szaramowicz. Po kilku dniach powstanie upadło, a Szaramowicz został stracony.

2 sierpnia 1866 roku ukazuje się pierwsza odezwa Komitetu Reprezentacyjnego Zjednoczenia Emigracji Polskiej, w której za główny cel działania wyznaczono: ostatnią, a zwycięską walkę o niepodległość Polski.

12 sierpnia 1866 roku Galicyjski Sejm Krajowy uchwala ustawę o samorządzie gminnym, w myśl której gminę tworzyła wieś i grunt dominialny, będące własnością dziedzica. Takie rozwiązanie stanie się powodem niezadowolenia chłopów, domagających się likwidacji obszarów dworskich w gminach.

20 września 1866 roku hrabia Agenor Gołuchowski ponownie uzyskuje nominację na urząd namiestnika Galicji; po objęciu stanowiska przeprowadzi reformę administracji państwowej, m.in. sporo urzędów przejdzie w ręce Polaków.

29 listopada 1866 roku Komitet Reprezentacyjny Zjednoczenia Emigracji Polskiej wydaje odezwę programową: "odbudowa niepodległej Polski w granicach z 1772 roku na zasadzie równości obywateli i tworzących ją narodów, oparcie przyszłej walki jedynie na własnych siłach w ewentualnym sojuszu z narodami ujarzmionymi" - oto główne założenia kompromisowego w dużej mierze dokumentu.

10 grudnia 1866 roku adres Galicyjskiego Sejmu Krajowego do cesarza Franciszka Józefa I: " Bez obawy więc odstępstwa od myśli naszej  narodowej, z wiarą w posłannictwo Austrii i z ufnością w stanowczość zmian, które twoje monarsze słowo jako niezmienny zamiar wyrzekło, z głębi serc naszych oświadczamy, że przy Tobie, Najjaśniejszy Panie, stoimy i stać chcemy".

W grudniu 1866 roku sejm galicyjski uchwala powołanie Rady Szkolnej Krajowej, której mają podlegać wszystkie stopnie szkół (od elementarnych po uniwersytety); w rok później władze austriackie, zatwierdzając statut Rady, zmienią szereg postanowień, ograniczając jej autonomię; m.in. szkolnictwo wyższe podporządkowano władzom wiedeńskim, a namiestnik Galicji uzyskał wiele uprawnień dotyczących szkolnictwa krajowego.

 W grudniu 1866 roku w Dolsku (pow. śremski) powstaje pierwsze na terenie Wielkopolski kółko rolnicze założone przez chłopa Dionizego Stasiaka.

W grudniu 1866 roku we Lwowie założono Polskie Towarzystwo Historyczne.

W 1866 roku Ernest Malinowski projektuje budowę transandyjskiej kolei w Peru (prace nad przedsięwzięciem zostaną rozpoczęte w 1869 roku). Jest to najwyżej położona linia kolejowa na świecie, najwyższy punkt to 4769 m nad poziomem morza.

W grudniu 1866 roku Jan Matejko kończy prace nad obrazem "Rejtan na sejmie warszawskim".

W grudniu 1866 roku powstaje obraz Artura Grottgera "Pochód na Sybir", a także cykl rysunków "Lithuania", ukazujących powstanie styczniowe na Litwie.

W grudniu 1866 roku w Warszawie ukazują się dwa nowe czasopisma: "Przegląd Techniczny" (wydawany z przerwami do chwili obecnej) i  pozytywistyczny "Przegląd Tygodniowy", na łamach którego publikowali swoje rozprawy m. in. Aleksander Świętochowski, Piotr Chmielowski, Julian Ochorowicz, Bolesław Limanowski. 

--

Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 1999