1914 rok - kalendarium historii Polski

1 - 2 lutego 1914 roku I Kongres PSL-Piast w Tarnowie. Prezesem Stronnictwa wybrano Jakuba Bojkę, a jego zastępcami Wincentego Witosa i Jana Babicza ze Związku Niezawisłych Ludowców.

5 kwietnia 1914 roku I Kongres PSL-Lewica. Prezesem stronnictwa wybrano Jana Stapińskiego.

10 maja 1914 roku Narodowy Związek Robotniczy i Narodowy Związek Chłopski występują z KSSN.

28 lipca 1914 roku  o wychodzi odezwa Komisji Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych zapowiadająca, że w zbliżającej się wojnie Polacy muszą stanowić siłę czynną. Jednocześnie delegaci KSSN: Stanisław Downarowicz i Hipolit Śliwiński odbywają rozmowy z szefem wywiadu austriackiego, płk. Oskarem Hraniloviciem,  zapewniając  o gotowości wywołania polskiego powstania zbrojnego na tyłach Rosji, w zamian za co uzyskali oficjalną zgodę na wkroczenie oddziałów paramilitarnych do Królestwa Polskiego.

31 lipca 1914 roku w Paryżu powstaje Komitet Wolontariuszy Polskich, z Wacławem Gąsiorowskim, Janem Danyszem i Bolesławem Motzem na czele, który rozpoczyna werbunek polskich ochotników gotowych walczyć przy boku armii francuskiej.

2 sierpnia 1914 roku w Krakowie z połączenia formacji Strzelca i Drużyn Strzeleckich zostaje utworzona 1. kompania (tzw. kadrówka), licząca 163 osoby; jej twórcą jest Piłsudski; komendantem 1. kompanii zostaje Tadeusz Kasprzycki.

4 sierpnia 1914 roku zbombardowanie Kalisza przez wkraczające do Królestwa Polskiego wojska niemieckie.

6 sierpnia 1914 roku 1. Kompania Kadrowa pod dowództwem Piłsudskiego wyrusza z krakowskich Oleandrów na Kielce, z zamiarem wywołania antyrosyjskiego powstania w Królestwie Polskim.

8 sierpnia 1914 roku Naczelna Komenda Armii austro-węgierskiej kieruje "Do Narodu Polskiego" odezwę, w której zapowiada "wyzwolenie Polski spod jarzma moskiewskiego". Zastąpiła ona pierwotnie planowaną odezwę cesarza Franciszka Józefa I, deklarującą przekształcenie Austro-Węgier w    monarchię  "trialistyczną", w której Galicja łącznie z Królestwem Polskim będzie stanowić trzeci, równoprawny człon.

8 sierpnia 1914 roku posłowie polscy w rosyjskiej Radzie Państwa i Dumie zapewniają o solidarności z walczącą Rosją.

12 sierpnia 1914 roku 1. kompania strzelców Piłsudskiego zajmuje na krótko Kielce. Niezdecydowana postawa społeczeństwa Królestwa Polskiego nie rokuje nadziei na powodzenie akcji militarnej Piłsudskiego.

12 sierpnia 1914 roku Komisja Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych występuje z odezwą do dowództwa armii austriackiej, proponując utworzenie Polskiego Korpusu Posiłkowego pod dowództwem Piłsudskiego. Jednocześnie dr Juliusz Leo uzyskuje zgodę władz na przekształcenie drużyn strzeleckich w Legiony Polskie.

14 sierpnia 1914 roku odezwa wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza wzywa Polaków do walki przeciwko niemieckim najeźdźcom; zapowiada zjednoczenie ziem polskich (wszystkich trzech zaborów) pod berłem cara, utworzenie Polski swobodnej w swej wierze, w języku i samorządzie. Odezwa miała  charakter  propagandowy, jak stwierdzi bowiem wydany kilka miesięcy   później   okólnik ministra spraw wewnętrznych, nie dotyczyła ona "Kraju Przywiślańskiego".

16 sierpnia 1914 roku w Krakowie powstaje Naczelny Komitet Narodowy, w skład którego wchodzą stronnictwa polityczne zaboru austriackiego, stojące na gruncie orientacji austriacko-niemieckiej; pierwszym prezesem NKN zostaje prezydent  Krakowa,  Juliusz  Leo, kierownikiem sekcji zachodniej - Władysław  L.  Jaworski. wschodniej -  Tadeusz Cieński.

22 sierpnia 1914 roku J. Piłsudski w wydanym rozkazie zajmuje oficjalne stanowisko w sprawie utworzenia NKN, uznając go za władzę  reprezentacyjną i deklarując przyłączenie podległych sobie oddziałów do mających powstać pod egidą NKN legionów.

22 sierpnia 1914 roku ochotnicy   polscy   zwerbowani w Paryżu zostali skierowani na szkolenie do Bayonne. "Bajończycy" jako 2. kompania zostaną wcieleni do Legii Cudzoziemskiej, gdyż pod naciskiem Rosji Francja rezygnuje z utworzenia odrębnej polskiej formacji.

27 22 sierpnia 1914 roku utworzenie dwóch Legionów Polskich - Wschodniego we Lwowie i Zachodniego w Krakowie na podstawie formalnego rozkazu dowództwa armii austro-węgierskiej.

3 września 1914 roku wojska rosyjskie zajmują Lwów. Generał-gubernatorem Lwowa zostaje Gieorgij Aleksandrowicz Bobrinski, zaciekły wróg Polaków. Rozpoczyna się okres prześladowań w tym mieście zarówno ludności polskiej, jak i nacjonalistów ukraińskich, a także obrońców unii greckokatolickiej.

3 - 4 września 1914 roku w Krakowie i Kielcach żołnierze Legionu Zachodniego  składają przysięgę wierności cesarzowi Franciszkowi Józefowi I.

5 września 1914 roku Polska Organizacja Narodowa, wydając pierwszą odezwę, rozpoczyna oficjalną działalność. PON została powołana przez Piłsudskiego z zamiarem rozszerzenia akcji niepodległościowej na zabór pruski. Na mocy układu z dowództwem  niemieckim  uzyska  w październiku zezwolenie na zaciąg do polskiego legionu i możliwość korzystania z zaplecza szkoleniowego armii niemieckiej, w zamian za informacje o ruchach wojsk rosyjskich. Kiedy w listopadzie Niemcy wycofają się z umowy - PON podporządkuje się NKN.

10 września 1914 roku za zgodą władz rosyjskich powstaje w Warszawie Centralny Komitet Obywatelski, mający organizować pomoc żywnościową i sanitarną dla całego Królestwa; wśród członków Komitetu znaleźli się m.in.: Władysław Grabski, Stanisław Wojciechowski i Władysław Reymont.

16 września 1914 roku oddziały I Brygady Legionów wyruszają z Kielc w rejon Korczyna, gdzie u boku armii austrowęgierskiej wezmą udział w walkach obronnych przed nacierającymi wojskami rosyjskimi.

17 września 1914 roku polscy posłowie do Dumy Państwowej z Wiktorem Jarońskim i Zygmuntem Balickim na czele przedstawiają projekt utworzenia przy boku armii rosyjskiej oddziałów polskich. Rosyjski sztab generalny projekt odrzuci.

21 września 1914 roku większość żołnierzy Legionu Wschodniego, ewakuowanego w rejon Mszany Dolnej, pod wpływem agitacji endeckiej odmawia przysięgi na wierność cesarzowi austriackiemu, w wyniku czego formacja ta zostaje rozwiązana. Z ok. 800 ochotników, chcących nadal służyć w Legionach, zaczęto formować 3. pułk piechoty Legionu Zachodniego pod dowództwem kpt. Józefa Hallera.

25 września 1914 roku rosyjski generał-gubernator okupowanej  części  Galicji wydaje polecenie zamknięcia wszystkich szkół, od ludowych do uniwersytetów. Decyzja ma przyspieszyć proces rusyfikacji zdobytych terenów.

28 września 1914 roku rozpoczyna się oblężenie przez wojska rosyjskie Przemyśla, austriackiej twierdzy, zaliczanej wówczas do najlepszych umocnień wojskowych w Europie. Jednocześnie rozpoczęto ewakuacje ludności z zagrożonego atakiem Krakowa. W ciągu dwóch miesięcy miasto opuści 1/3 mieszkańców, znaczna ich część skierowana została do największego obozu ewakuacyjnego w Choczni w Czechach.

6 - 24 października 1914 roku II Brygada Legionów (oficjalnie utworzona dopiero 8 V 1915) prowadzi walki z rosyjskimi oddziałami kozackimi w rejonie wschodnich Karpat na pograniczu Węgier i Galicji, m.in. pod Marmaros-Sziget, Rafajłową i Nadwórną.

12 października 1914 roku porozumienia największych polskich organizacji emigracyjnych w USA, w wyniku którego powstaje Polski Centralny Komitet Ratunkowy, główny odtąd reprezentant Polonii w tym kraju. PCKR będzie popierał politykę zbliżenia  z Rosją, w czym zasadniczo różni się od drugiego  ugrupowania emigracyjnego, Komitetu Obrony Narodowej, opowiadającego się za linią polityczną Piłsudskiego.

18 października 1914 roku ppłk Witold Gorczyński uzyskuje zezwolenie sztabu Frontu Południowo-Zachodniego wojsk rosyjskich na formowanie polskiego ochotniczego oddziału wojskowego, nazwanego później Legionem Puławskim, gdyż organizowano go głównie w Puławach.

20 października 1914 roku narodowi demokraci i konserwatyści z Galicji Wschodniej (tzw. Podolacy), występują ostatecznie z NKN.

22 października 1914 roku w Warszawie powstaje Polska Organizacja Wojskowa (POW). Jej założycielem  jest  działający z polecenia Piłsudskiego por. Tadeusz Żuliński. W Deklaracji ideowej POW jasno wytyczono cel działania organizacji, którym miała być niepodległość Polski, wywalczona w zbrojnej walce z największym wrogiem - Rosją. POW będzie działał w ścisłym kontakcie z Legionami Polskimi. Swoim zasięgiem obejmie POW w pierwszej kolejności Królestwo  Polskie,  będzie miała  też  swe  agendy  w  Kijowie i Piotrogrodzie. W połowie 1918  r. w szeregach POW było 50 tys. osób, z czego blisko 26 tys. wstąpi do Wojska Polskiego.

22 - 26 października 1914 roku 1. pułk Legionów stacza zacięty bój pod Laskami k. Dęblina, osłaniając odwrót armii austro-węgierskiej.

29  października 1914 roku pod  Mołotkowem  oddziały II Brygady Legionów  ścierają się z przeważającymi siłami rosyjskimi; po utracie w bitwie ok. 300 zabitych i 800 rannych zmuszone zostają do odwrotu.

15 listopada 1914 roku I Brygada Legionów uzyskuje z dowództwa armii austro-węgierskiej formalne potwierdzenie swego istnienia; zatwierdzono również Piłsudskiego jako dowódcę. Brygada obejmowała 3 pułki piechoty (pod dowództwem Edwarda Rydza-Śmigłego, Mieczysława Norwida-Neugebauera i Mieczysława Trajonowskiego), pułk kawalerii (pod dowództwem Władysława   Beliny-Prażmowskiego)   i pułk artylerii polowej (którym dowodził Ottokar Brzezina).

16 - 19 listopada 1914 roku pod Krzywopłotami koło Olkusza I Brygada Legionów stacza zaciętą bitwę z wojskami rosyjskimi,  nacierającymi  na Kraków.

16 listopada - 17 grudnia 1914 roku bitwa pod Łodzią kończy się przegraną Rosjan; Niemcy biorą do niewoli ok. 23 tys. jeńców; front na terenie Królestwa Polskiego ustala się do wiosny 1915 r. na linii Bzura, Rawka, Pilica, Nida.

25 listopada 1914 roku w Warszawie powstaje Komitet Narodowy Polski utworzony  przez ugrupowania prorosyjskie: Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne i Stronnictwo Polityki Realnej oraz grupę polityków bezpartyjnych. Komitet uważa się za reprezentanta narodu polskiego wobec Rosji i jej aliantów; będzie prowadził propagandę prorosyjską, dążył do uzyskania dla Polski autonomii; przyłączy się do organizacji Legionu Puławskiego. Prezesem Komitetu Wykonawczego KNP zostaje Roman Dmowski.

1 grudnia 1914 roku Rosjanie zajmują  Wieliczkę i bezpośrednio zagrażają Krakowowi. 8 XII podejmą pierwsze próby zdobycia miasta bronionego przez 4. armię austro-węgierską arcyksięcia Józefa Ferdynanda.

3 - 14 grudnia 1914 roku w okolicach Limanowej trwa  wielka  bitwa,  w  której armia austro-węgierska (w tym I Brygada Legionów) powstrzymuje ofensywę rosyjską, w wyniku czego Rosjanie wycofują się na linię Białej i  Dunajca.

14 grudnia 1914 roku niemieckie władze okupacyjne w Królestwie Polskim ogłaszają przymusową rekwizycję na potrzeby wojska m. in. wełny, bawełny, skór, metali i benzyny.

22 - 26 grudnia 1914 roku I Brygada Legionów stacza pod Łowczówkiem (w pobliżu Tarnowa)  bitwę z doborową  dywizją rosyjską, która przełamała tam front austriacki; legioniści pod dowództwem Kazimierza Sosnkowskiego utrzymują swoje pozycje, biorąc do niewoli ok. 600 rosyjskich oficerów i żołnierzy.

25 grudnia 1914 roku biskup krakowski Adam Stefan Sapieha wystosowuje odezwę do narodów z prośbą o pomoc dla Polski i ofiar wojny.

------

Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 1999