1916 rok - kalendarium historii Polski
Niemcy rekwirują Polakom wszystkie maszyny a także wyroby z miedzi, mosiądzu i cyny, Rosjanie zdobywają Łuck, cesarze Niemiec i Austrii proklamują utworzenie Królestwa Polskiego. Oto najważniejsze wydarzenia na ziemiach polskich w 1916 roku.
31 stycznia 1916 roku władze niemieckie zatwierdzają polską Milicję Miejską w miejsce zlikwidowanej Straży Obywatelskiej. Organizatorem Milicji jest książę Franciszek Radziwiłł.
1 lutego 1916 roku ukazuje się rozporządzenie prezydenta policji niemieckiej zezwalające na używanie języka polskiego w korespondencji prywatnej na pocztówkach na obszarze niemieckiej strefy okupacyjnej Królestwa. W pozostałych przesyłkach nadal obowiązuje język niemiecki.
7 lutego 1916 roku wchodzi zarządzenie rekwizycyjne władz niemieckich. Przymusowej rekwizycji podlegają wszelkie wyroby domowego użytku z miedzi, mosiądzu, cyny itp.
18 lutego 1916 roku Roman Dmowski przedkłada rosyjskiemu ambasadorowi we Francji memoriał dotyczący powojennych losów Europy Środkowo-Wschodniej. Dmowski zachęca Rosję do przeciwstawienia się aktywnej polityce Niemiec m.in. poprzez odbudowę, przy poparciu Ententy, Polski. Memoriał Dmowskiego dociera także do kół rządowych Francji i Anglii.
7 marca 1916 roku kolejne zarządzenie rekwizycyjne władz niemieckich, obejmujące wszystkie maszyny i urządzenia przemysłowe. Rozpoczyna się okres grabieży polskich zakładów przemysłowych: do Niemiec wywieziono 900 dużych silników parowych, 3200 obrabiarek, 3000 elektromotorów i dynamomaszyn.
5 kwietnia 1916 roku kanclerz Niemiec, Theobald Berthmann-Hollweg w mowie wygłoszonej na posiedzeniu Reichstagu stwierdza, że Niemcy nie mogą pozostawić Polaków, Litwinów, Niemców oraz Łotyszów na łaskę reakcyjnego rządu rosyjskiego. Utworzenie państwa polskiego leży w interesie władz wojskowych, które liczą na pobór rekruta do armii sprzymierzonej z Niemcami.
6 kwietnia 1916 roku zarządzenie władz niemieckich o obowiązkowym wyzbywaniu się przez ludność i stowarzyszenia zapasów żywności ponad określone urzędowo minimum.
30 kwietnia 1916 roku w niemieckiej części Królestwa Polskiego po raz pierwszy wprowadzono czas letni, przesuwając wskazówki o godzinę do przodu. Będzie obowiązywał do 30 września.
1 maja 1916 roku podczas posiedzenia Naczelnego Komitetu Narodowego Ignacy Daszyński występuje z własną koncepcją odbudowy pod berłem Habsburgów państwa polskiego, które miałoby się składać z Galicji i Królestwa Polskiego.
3 maja 1916 roku w Warszawie za zgodą niemieckich władz okupacyjnych obchodzono uroczyście (po raz pierwszy) rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja.
14 maja - 2 czerwca 1916 roku strajk tramwajarzy warszawskich, domagających się podwyżki płac. Protest zostanie złamany po przejęciu tramwajów przez władze okupacyjne.
4 czerwca 1916 roku rozpoczyna się rosyjska ofensywa gen. Brusiłowa. Rosjanie przełamują front i zdobywają Łuck.
4 - 7 lipca 1916 roku I Brygada Legionów pod dowództwem Piłsudskiego stacza bitwę pod Kostiuchnówką; legionistom udaje się wyhamować rosyjskie natarcie, jednakże wobec odwrotu wojsk austriackich I Brygada i wspierające ją pozostałe brygady Legionów zmuszone są wycofać się nad rzekę Stochód; podczas bitwy i w czasie odwrotu jednostki polskie ponoszą duże straty.
12 lipca 1916 roku rosyjski minister spraw zagranicznych, Siergiej Sazonow przedstawia carowi koncepcję rozwiązania sprawy polskiej. Polska ma powstać jako autonomiczne państwo pod zwierzchnością namiestnika carskiego, z dwuizbowym parlamentem i własnym rządem, któremu nie podlegałaby dyplomacja, armia, ogólnopaństwowy skarb i koleje. Efektem wystąpienia Sazonowa stanie się jego dymisja, której udzieli mu car 20 lipca.
15 lipca 1916 roku Rada Pułkowników - wyższych oficerów legionowych sporządza memoriał do naczelnego dowództwa armii austro-węgierskiej, żądający wyodrębnienia Legionów jako samodzielnego korpusu polskiego, z czysto polskim dowództwem, polskimi odznakami i sztandarami; zażądano również podjęcia konkretnych decyzji w sprawie przywrócenia niepodległości Polsce.
29 lipca 1916 roku brak odpowiedzi na memoriał Rady Pułkowników i brak perspektywy na podporządkowanie sobie Legionów, skłaniają Piłsudskiego do rezygnacji z dowództwa I Brygady i do wystąpienia z wnioskiem o zwolnienie ze służby.
10 sierpnia 1916 roku Zygmunt Wielopolski w imieniu Komitetu Narodowego Polskiego wręcza carowi Mikołajowi II memoriał z propozycją wyodrębnienia Królestwa Polskiego i nadania mu szerokiej autonomii, m.in. osobnej konstytucji, rządu, instytucji ustawodawczych i skarbu; jak szereg podobnych memoriałów również ten nie wywołuje oczekiwanych reakcji strony rosyjskiej.
11 sierpnia 1916 roku rozmowy niemiecko-austriackie w sprawie przyszłości Polski. Ustalono, że Polska powinna być monarchią dziedziczną z ustrojem konstytucyjnym, ma objąć ziemie zaboru rosyjskiego, gdyż żadna ze stron nie wyraziła gotowości do oddania ziem zagarniętych w rozbiorach. Do zakończenia wojny Polska ma pozostawać pod protektoratem obu państw. Jednym z pierwszych posunięć ma być utworzenie polskiej armii.
30 sierpnia 1916 roku Rada Pułkowników wystosowuje do NKN memoriał żądający wyraźnego poparcia wobec rządu austriackiego postulatów o uznanie Legionów za wojsko polskie, które bije się i umiera za niepodległość Polski; żądano również zlikwidowania Departamentu Wojskowego NKN oraz utworzenie wspólnego prowizorycznego rządu polskiego na bazie porozumienia stronnictw niepodległościowych.
20 września 1916 roku ukazuje się patent cesarza Franciszka Józefa zapowiadający przekształcenie Legionów w Polski Korpus Posiłkowy.
22 września 1916 roku do Berlina udaje się grupa aktywistów z Józefem Brudzińskim, rektorem Uniwersytetu Warszawskiego na czele, aby złożyć memoriał z żądaniem restytucji Królestwa Polskiego.
26 września 1916 roku dowództwo austriackie przyjmuje rezygnację Józefa Piłsudskiego ze stanowiska zajmowanego w Legionach, wraz z nim rezygnację złożyła większość żołnierzy I Brygady. Doprowadza to do głębokiego kryzysu w Legionach.
3 października 1916 roku w parlamencie austriackim Koło Polskie zgłasza votum nieufności dla rządu wiedeńskiego, stanowiące wyraz protestu przeciw lawirowaniu w sprawie polskiej.
7 października 1916 roku rozpoczęcie wycofywania Legionów Polskich z frontu nad Stochodem do Baranowicz, a stamtąd na Mazowsze. Wiązało się to z planami państw centralnych utworzenia Królestwa Polskiego i polskiej armii.
5 listopada 1916 roku cesarze Niemiec i Austrii, Wilhelm II i Franciszek Józef I proklamują utworzenie Królestwa Polskiego; ma ono być monarchią dziedziczną o ustroju konstytucyjnym, składać się jedynie z ziem byłego zaboru rosyjskiego; manifest w tej sprawie ogłoszony zostaje jednocześnie przez gubernatorów: Beselera w Warszawie i Kuka w Lublinie; manifest ten określany najczęściej jako Akt 5 listopada stanowi dla Polaków mało realną perspektywę niepodległości, dla zaborców zaś jest próbą zaszachowania koalicji i zjednania sobie społeczeństwa polskiego w celu pozyskania z Królestwa Polskiego miliona rekrutów.
9 listopada 1916 roku odezwa generał-gubernatorów austriackiego i niemieckiego, wzywająca Polaków do zaciągu do polskiej armii mającej walczyć u boku armii państw centralnych.
12 listopada 1916 roku władze niemieckie ogłaszają przepisy o dobrowolnym wstępowaniu do wojska polskiego mężczyzn od 18 do 45 roku życia; na mocy tych regulacji utworzono "Polnische Wehrmacht"; w 1918, oddziały te będą liczyły ok. 5 tys. żołnierzy.
11 listopada 1916 roku Centralna Agencja Polska w Lozannie ogłasza deklarację, w której podkreśla jedność i niepodzielność narodu polskiego w obrębie trzech zaborów. Jest to odpowiedź na wszelkie próby tworzenia państwa polskiego z ziem jednego zaboru.
12 listopada 1916 roku generał-gubernator Hans von Beseler zapowiada powołanie Rady Stanu i Sejmu polskiego.
15 listopada 1916 roku ogłoszony zostaje protest rządu rosyjskiego przeciw Aktowi 5 listopada; proklamowanie Królestwa Polskiego uważa on za naruszenie prawa międzynarodowego.
15 listopada 1916 roku w Szwajcarii umiera Henryk Sienkiewicz, najwybitniejszy polski powieściopisarz historyczny, laureat nagrody Nobla.
1 grudnia 1916 roku uroczyste wkroczenie Legionów Polskich do Warszawy.
2 grudnia 1916 roku premier Rosji, Aleksander Trepow oświadcza na posiedzeniu Dumy, że istnieje konieczność stworzenia Polski wolnej w jej granicach etnograficznych.
6 grudnia 1916 roku ukazuje się dekret państw centralnych o utworzeniu Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego (14 stycznia 1917 r. odbędzie się jej inauguracyjne posiedzenie na Zamku Królewskim w Warszawie); w skład Rady wchodzą mianowani przez okupantów tzw. aktywiści (15 z terenów zajętych przez Niemcy i 10 z austriackiej strefy okupacyjnej); na czele TRS stanął Wacław Niemojowski; do składu jej powołano również Piłsudskiego; TRS będzie miała jedynie charakter opiniodawczy; po kilku miesiącach poda się do dymisji (26 sierpnia 1917), nie chcąc akceptować przyznanych uprawnień.
12 grudnia 1916 roku Piłsudski przybywa do Warszawy w celu objęcia Komisji Wojskowej w Tymczasowej Radzie Stanu.
25 grudnia 1916 roku car Mikołaj II w rozkazie skierowanym do wojsk lądowych i marynarki wojennej zapowiada utworzenie wolnej Polski z wszystkich trzech jej rozdzielonych terytoriów; była to odpowiedź na akt państw centralnych z 5 listopada.
W grudniu 1916 roku w Warszawie powstaje Zrzeszenie Nauczycieli Polskich Szkół Początkowych, organizacja zawodowa skupiająca nauczycielstwo z terenu Królestwa Polskiego.
------
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 1999
