Aleksander Wielopolski: Ugodowiec
Aleksander Wielopolski urodził się w roku 1803 w Sędziejowicach, na Kielecczyźnie. W czasie Powstania Listopadowego pełnił z ramienia rządu powstańczego misję dyplomatyczną do Londynu. Już w tym czasie okazywał sympatię do polityki konserwatywnej, a w okresie międzypowstaniowym – także ugodowej w stosunku do caratu. Zarazem stał na stanowisku, że trzeba uzyskać od Rosji, ale tylko na drodze legalnej, możliwie jak największe koncesje dla polskiego narodowego życia w Królestwie.
W okresie nasilenia uczuć patriotycznych w Warszawie, poczynając od 1961 r., należał do tej części polskiej elity politycznej, która chciała zabiegać o ustępstwa ze strony cara, ale odżegnywała się od spisków, a tym bardziej od planów insurekcyjnych. Był jedynym magnatem, który nie podpisał, w lutym 1861 roku, adresu do cara z apelem o liberalizację oraz nie wziął udziału w pogrzebie ofiar pacyfikacji demonstracji ulicznej. Na czele sygnatariuszy tej petycji stał Andrzej Zamoyski - wielki rywal polityczny Wielopolskiego. Ten drugi miał własny projekt adresu, również postulujący liberalizację, ale w warstwie symbolicznej ugodowy (np. potępienie Powstania Listopadowego), co dla szlachecko-mieszczańskich opozycjonistów nie wchodziło w grę.
Wielopolski na początku marca 1861 roku opracował pakiet reform dla Królestwa, równocześnie zaś doradzał namiestnikowi Michałowi Gorczakowowi rozwiązanie Towarzystwa Rolniczego, którego prezesem był Zamoyski. W tym samym miesiącu car Aleksander II przystał na obie sugestie Wielopolskiego, zaś Wielopolski został mianowany "dyrektorem głównym prezydującym" w Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego - namiastce rządu.
Rok później, w maju 1862 roku, Wielopolski został mianowany "naczelnikiem rządu cywilnego", podczas gdy brat cara, Wielki Książę Konstanty, został mianowany namiestnikiem w Królestwie Polskim. Jako naczelnik rządu cywilnego ogłosił trzy ukazy carskie (do których wcześniej cara nakłaniał), reformujące Królestwo: o oczynszowaniu chłopów (co było likwidacją pańszczyzny, ale relatywnie korzystną dla posiadaczy ziemskich), o równouprawnieniu Żydów i o rozbudowie szkolnictwa polskiego wszystkich szczebli.
W sierpniu 1862 roku przeprowadzone zostały dwa nieudane zamachy na Wielopolskiego. Kiedy we wrześniu tego roku jego rywal Zamoyski zmuszony był do wyjazdu do Petersburga i dyscyplinującego stawienia się przed carem, Wielopolski hamował gniew księcia Konstantego, który wcześniej rozważał bardziej radykalny sposób postępowania z przywódcą ziemiańskiej opozycji.
Po wybuchu Powstania Styczniowego Aleksander II oczekuje szybkiego uśmierzenia buntu. Ponieważ to się nie udaje, wokół sytuacji w Królestwie powstaje w Petersburgu niedobra atmosfera polityczna. Pierwszy jej ofiarą pada naczelnik rządu cywilnego. Po zaborze przez spiskowców Kasy Głównej kierowane są pod jego adresem zarzuty o nieudolność. 16 lipca 1863 roku Wielopolski wyjeżdża z Warszawy, wcześniej poprosiwszy o - zaledwie - dwumiesięczny urlop ze względu na zły stan zdrowia, ale już na swoje stanowisko nie wraca. Usuwa się na margines życia politycznego, wyjeżdża do Drezna, gdzie umiera w roku 1877.
Roman Graczyk
