Architektura i sztuki plastyczne polskiego romantyzmu

Modnym stylem w architekturze był neogotyk, łączący niekiedy formy gotyckie z motywami antycznymi, orientalnymi i klasycystycznymi, który znalazł zastosowanie m.in. przy przebudowie pałaców w Dzikowie, Kórniku i  Opinogórze, katedry w Warszawie oraz budowie dworców kolejowych w Krakowie i Wrocławiu.

Nowością techniczną, stosowaną głównie w budownictwie przemysłowym (choć niekiedy nawet w kościelnym), były niezbyt estetyczne kolumny z lanego żelaza.

Po neogotyku modnym stylem został renesansyzm, nawiązujący do architektury odrodzenia, którego typowym przykładem były budynki Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego w Warszawie i dworca "wiedeńskiego" w Warszawie. W ówczesnej dobie nastąpiło wyraźne zróżnicowanie wyglądu architektonicznego polskich miast. Wpływ na kształt budowli Warszawy i miast Królestwa Polskiego wywierali w dużej mierze absolwenci Wydziału Architektury przy Szkole Sztuk Pięknych, co nadawało pewną jednolitość stylistyczną. Z kolei sylwetki niektórych budynków w zaborze pruskim zaczęły nawiązywać do wzorów berlińsko-norymberskich, a w Galicji - do wiedeńskich.

Sztuki plastyczne

Najwybitniejszym malarzem polskiego romantyzmu, twórcą formatu europejskiego był Piotr Michałowski (1800 - 1855) - ziemianin, który w Paryżu w latach 1832 - 35 odbył gruntowne studia malarskie. Wcześniej zajmował się organizacją hutnictwa i górnictwa w Królestwie Kongresowym, a w okresie powstania listopadowego kierował produkcją broni i amunicji.

Po powrocie z Francji osiadł w rodzinnym majątku w Krzyżtoporzycach k. Krakowa. Tworzył akwarele i obrazy olejne. Ulubionym motywem jego obrazów były konie, portrety wodzów (np. Napoleona, Stefana Czarnieckiego, Karola Kniaziewicza), a także sceny batalistyczne i wiejskie. Płótna Michałowskiego były żywiołowe i dynamiczne, a ich barwna tonacja ciepła, trochę ściemniona, w której przeważały brązy, czerwienie i czernie.

Rozgłos w kraju i na emigracji uzyskały płótna profesora krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych, Wojciecha Stattlera (1800 - 1875). Malował obrazy biblijne (znani byli zwłaszcza jego Machabeusze - gdzie w scenie biblijnej przedstawił los narodu polskiego) oraz historyczne i portrety (m.in. Mickiewicza i swego przyjaciela Słowackiego).

Obrazy Stattlera odznaczały się jeszcze akademicką, pseudoklasycystyczną formą, a romantyzm przejawiał się tylko w temacie i egzaltacji. Ceniono także twórczość przedstawicieli tzw. szkoły wileńskiej, m.in. Konstanty Rusiecki (1800 - 1860) i znany z licznych portretów Mickiewicza Walenty Wańkowicz (1800 - 1842).

W połowie XIX wieku zaczęli tworzyć zafascynowani pejzażem i naturą młodzi, zdolni adepci warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych: Wojciech Gerson (1831 - 1901) i Franciszek Kostrzewski (1826 - 1911), a także związany wówczas z nimi Juliusz Kossak (1824 - 1898). Pracę nad serią portretów realistycznych rozpoczął Henryk Rodakowski (1823 - 1894). Arcydziełem tego gatunku był jego nastrojowy portret gen. Henryka Dembińskiego (1852) i tkliwy portret matki (1853). Romantyczną wizję aktualnych wydarzeń politycznych przedstawił Artur Grottger (1837 - 1867) w obrazach nacechowanych patosem, liryzmem, a niekiedy sentymentalizmem. W cyklu rysunków: Warszawa I (1861), Warszawa II (1862), Polonia (1863), Lithuania (1864 - 66) ukazał wydarzenia i stan ducha Polaków w okresie poprzedzającym wybuch i w czasie powstania styczniowego.

W epoce romantycznej rzeźba polska rozwijała się bardzo słabo. Powstawały wówczas pomniki sławnych Polaków, przyjmujące często formy neogotyckie i neorenesansowe, nagrobki, popiersia i płaskorzeźby. Prace rzeźbiarskie wykonywane przeważnie na konkretne zamówienia nawiązywały niejednokrotnie do symboliki zaczerpniętej bezkrytycznie od twórców obcych.

Ważnym wynalazkiem umożliwiającym popularyzację sztuk plastycznych była litografia - nowa technika powielania rysunków oraz dagerotyp (obraz otrzymywany techniką fotograficzną na srebrzonych płytach miedzianych).

Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000