Bilans Rzeczypospolitej Krakowskiej
W nazwie "Wolne, niepodległe i ściśle neutralne miasto Kraków", prawdziwe były w zasadzie tylko dwa ostatnie słowa, a państewko już w momencie swego powstania niezdolne było do samodzielnego bytu. Przetrwało jednak ponad 30 lat.
Wolne Miasto Kraków utrwaliło się w świadomości Polaków jako ostatni skrawek wolnej Polski, mimo iż wolność ta pozostawała w zasadzie w sferze marzeń. Oddziaływało na resztę ziem polskich poprzez spektakularne uroczystości patriotyczno-narodowe związane z pogrzebami księcia Józefa Poniatowskiego i Tadeusza Kościuszki.
Szerokim echem odbiło się usypanie na górze św. Bronisławy kopca Kościuszki, będącego pomnikiem wystawionym temu bohaterowi narodowemu, przy czym całe przedsięwzięcie finansowano ze składek napływających ze wszystkich ziem polskich i z zagranicy.
W kulturze ważną rolę wypełniał Uniwersytet Jagielloński, cieszący się początkowo dużymi przywilejami. Pod jego skrzydłami zawiązało się Towarzystwo Naukowe Krakowskie (początkowo zwało się Towarzystwem Naukowym Uniwersytetu Krakowskiego), które dało podstawy pod utworzenie w 1872 roku Akademii Umiejętności.
Do tego czasu w wydawnictwach Towarzystwa ukazało się ponad 500 prac naukowych autorstwa m.in. geologa L. Zejsznera, lekarzy: J. Dietla i J. Majera, geografów: W. Pola i A. Rehmana. Utworzono dwa muzea: archeologiczne i przyrodnicze oraz dużą bibliotekę z bogatym zbiorem rękopisów. Od 1817 roku organem Towarzystwa były "Roczniki Towarzystwa Naukowego Krakowskiego". W Krakowie założono też Instytut Techniczny, w tym czasie jedyną tego typu uczelnię z polskim językiem wykładowym.
Dzielił się on na szkołę niższą (dającą wykształcenie w zakresie szkoły wydziałowej) i wyższą, a połączono z nim Szkołę Sztuk Pięknych oraz szkoły: jazdy konnej, handlową i muzyczną.
W dobrach narodowych i duchownych zapoczątkowano reformę rolną. Powołano Komisję Włościańską, która przeprowadzała oczynszowanie chłopów w miejsce likwidowanej pańszczyzny. Komisji początkowo przewodził Marcin Badeni (1815 - 16), późniejszy minister w Królestwie Polskim, a po nim funkcję tę przez wiele lat sprawowali ksiądz Karol Skórkowski (do 1828), późniejszy biskup krakowski, oraz Franciszek Piekarski (do 1833) i Aleksy Wężyk. Ważnym krokiem na drodze do zmiany stosunków prawnych na wsi była ustawa uznająca posiadłości chłopskie w dobrach narodowych i instytutowych za wieczysto-czynszowe.
Duże zasługi w propagowaniu nowoczesnych metod gospodarowania w Galicji Zachodniej położyło - utworzone jeszcze w czasach Wolnego Miasta - Krakowskie Towarzystwo Rolnicze, zrzeszające ziemian, duchowieństwo, oficjalistów, a w późniejszym okresie także zamożnych chłopów. Finansowało ono później czasopisma rolnicze: "Rocznik c.k. Towarzystwa Gospodarczo-Rolniczego Krakowskiego" (1851 - 53), "Tygodnik Rolniczo-Przemysłowy" (1854 - 62), "Dziennik Rolniczy" (1862 - 70), "Tygodnik Rolniczy" (1884 - 1939); organizowało wykłady i wystawy rolnicze, sprowadzało bydło zarodowe, a w 1860 roku założyło średnią szkołę rolniczą w Czernichowie.
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000
