Bolesław Wysłouch. Ludowiec o szlacheckiej proweniencji
Choć pochodził z rodu szlachetnego, wiodącego genealogię od XIV wieku – Wysłouchowie zaliczali się do wielkich familii litewskich, przyjętych do grona polskiej szlachty – od niepamiętnych czasów reprezentowanego w najdostojniejszych gremiach władczych Rzeczypospolitej, to jednak nazwisko Bolesława Wysłoucha kojarzy się z ruchem ludowym. A więc niezbyt bliskim szlachcie czy arystokracji…
Mimo to, nie można powiedzieć, że działał w niezgodzie z tradycją. Demokratyzm nie był wśród Wysłouchów czymś rzadko spotykanym. Wśród współtwórców Konstytucji 3 Maja znaleźć można Zenona Kazimierza Wysłoucha (1727-1805), podkomorzego brzeskiego (wcześniej sekretarza pieczęci mniejszej województwa brzeskiego, miecznika województwa, deputata Trybunału Głównego, pisarza Trybunału Skarbowego w Mińsku), członka Komisji Skarbowej Wielkiego Księstwa Litewskiego, absolwenta Collegium Nobilium w Warszawie, posła na Sejm Czteroletni, związanego w czasie jego trwania ze Stronnictwem Demokratycznym Adama Kazimierza Czartoryskiego. Potomek Zenona Kazimierza imieniem Antoni działał na rzecz emancypacji i edukacji dostępnej członkom niższych warstw społecznych. Bolesław Wysłouch, bratanek Antoniego, kroczył tą samą ścieżką.
Urodzony w 1855 r. w rodzinnym majątku na Polesiu już w okresie studiów w Instytucie Technologicznym w Petersburgu (otrzymał tam dyplom inżyniera chemika) włączał się w niekoniecznie legalną działalność publiczną. Należał do studenckich kółek patriotycznych i samokształceniowych, był członkiem założonego przez Bolesława Limanowskiego Socjalistycznego Stowarzyszenia "Lud Polski" - za co zresztą zapłacił trzema latami w Cytadeli Warszawskiej i Twierdzy Modlin. Po zwolnieniu wyjechał do Lwowa i tam poświęcił się pracy politycznej, edukacyjnej oraz edytorskiej. Wydawał i redagował "Przegląd Społeczny", "Kurier Lwowski", "Przyjaciel Ludu".
Już w 1886 r. opracował program działania partii chłopskiej - i był to pierwszy krok do jakże intensywnego działania na rzecz aktywizowania politycznego wsi. Zaczynał w 1894 r. od powołania Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, rok później tworzył Stronnictwo Ludowe w Galicji (w 1903 zmieniło nazwę na Polskie Stronnictwo Ludowe); w SL był członkiem Rady Naczelnej. W 1911 wystąpił z partii i wraz z grupą dzielących jego poglądy (uważał, iż polityka PSL nacechowana jest nadmierną kompromisowością wobec władz austriackich) działaczy, tworzących tzw. frondę lwowską, założył Polskie Stronnictwo Ludowe - Zjednoczenie Niezawisłych Ludowców i stanął na jego czele. Kiedy z kolei część członków PSL-ZNL wespół ze środowiskami, skupionymi wokół tygodnika "Piast", postanowiła powołać nowy byt polityczny - porzucił dotychczasową partię i przyczynił się do powstania PSL-Piast. Temu ugrupowaniu pozostał wierny do 1923 r. - w którym wstąpił do PSL-Wyzwolenie. W 1925 został członkiem prorządowego Klubu Pracy, założonego przez byłych działaczy PSL-Wyzwolenie na znak protestu wobec uchwały kongresu tej partii, domagającej się wywłaszczenia wielkich posiadaczy ziemskich bez odszkodowania.
Był to ostatni polityczny transfer Wysłoucha, piastującego w I kadencji parlamentu, czyli od 1922 r., mandat senatora. W 1928 wycofał się z działalności publicznej; miał wtedy zresztą już 72 lata. Zmarł w 1937 r. we Lwowie, po śmierci spoczął na cmentarzu Łyczakowskim. Umierał jako istny matuzalem ruchu ludowego, aktywny uczestnik wszystkich jego przeobrażeń, człowiek darzony szacunkiem z powodu zasług dla politycznej aktywizacji polskiej wsi.
W działalności publicznej przez wiele lat towarzyszyła mu żona, Maria z domu Bouffał (1858-1905), autorka popularnych książek o charakterze patriotyczno-historycznym, redaktorka "Przyjaciela Ludu" oraz przeznaczonej dla kobiet "Zorzy Ojczystej", translatorka z literatury czeskiej, rosyjskiej, serbskiej i słoweńskiej. Była inicjatorką Towarzystwa Oszczędnościowego Kobiet, wspierającego poszkodowanych przez powodzie, a także współzałożycielką Stowarzyszenia Nauczycielek. Brała udział w historycznym Wielkim Wiecu Włościańskim, zwołanym 27 sierpnia 1894 r., w konsekwencji którego powstało Stronnictwo Ludowe. 5 lat później organizowała w Zakopanem Zjazd Kobiet. Utworzywszy Fundusz im. Kasyldy Kulikowskiej wydawała broszury edukacyjne dla kobiet wiejskich, a od 1899 także przeznaczone dla nich czasopismo "Przodownica".
Po jej śmierci Bolesław Wysłouch ożenił się z Bronisławą z Szabatowskich (1896-1947), która przeszła do historii jako społecznica, w latach II RP zajmująca się opieką nad dziećmi i więźniami, a w latach II wojny konspiratorka ZWZ-AK, więźniarka polityczna NKWD (z wyrokiem śmierci), po amnestii stalinowskiej i wstąpieniu do Armii Polskiej w ZSRR komendantka Pomocniczej Służby Kobiet w stopniu pułkownika, odznaczona Orderem Virtuti Militari.
(wald)
