Galicja - patent lutowy 1861 roku
Nadzieję na federalistyczną przebudowę państwa przekreślił tzw. patent lutowy 1861 roku, znacznie ograniczający kompetencje sejmów krajowych na rzecz centralnego parlamentu, tj. dwuizbowej Rady Państwa. W Galicji forum sejmowe stało się polem walki o język narodowy i polonizację instytucji publicznych.
Patent lutowy stał się, wraz z uzupełniającymi go aktami prawnymi, podstawą autonomii galicyjskiej, w której obok siebie istniały dwie władze: państwowa (namiestnik kierujący administracją krajową i podlegające mu starostwa ze starostami) i autonomiczna (sejm krajowy).
Do galicyjskiego Sejmu Krajowego weszli posłowie wybierani wg tzw. systemu kurialnego, zakładającego podział wyborców na cztery grupy: wielkiej własności ziemskiej, izb przemysłowo- handlowych, większych miast i reszty gmin. W izbie zasiedli też delegowani z racji piastowanych funkcji tzw. wiryliści, którymi byli arcybiskupi i biskupi trzech obrządków katolickich (rzymskiego, greckiego i ormiańskiego) oraz rektorzy uniwersytetów w Krakowie i we Lwowie.
Do kompetencji sejmu należały sprawy tzw. kultury krajowej, tj. oświaty, nauki, sztuki, gospodarki, ustawodawstwo gminne, nakładanie dodatków do podatków państwowych, kontrola administracji. Organem wykonawczym sejmu był Wydział Krajowy. W początkowym okresie swego istnienia (do 1873 roku) sejm wyłaniał też ze swego grona reprezentantów do wiedeńskiej Rady Państwa, w której zasiadali delegaci sejmów krajowych z całej monarchii. Prócz Izby Poselskiej parlament ten posiadał także pochodzącą z mianowania Izbę Panów.
Mimo zawężonych uprawnień sejmy krajowe były narzędziem decentralizacji monarchii.
W Galicji forum sejmowe stało się polem walki o język narodowy i polonizację instytucji publicznych, urzędów i szkół. Od początku o swoje prawa narodowe upomnieli się też Ukraińcy. Po okresie Wiosny Ludów ukraiński ruch narodowy początkowo znacznie osłabł, pewne ożywienie nastąpiło dopiero w 1859 roku w związku z próbą wprowadzenia alfabetu łacińskiego do języka ukraińskiego, co wywołało tzw. wojnę azbuczną.
Wybuch powstania styczniowego w Królestwie Polskim spowodował przerwę w działalności parlamentarno- politycznej w Galicji. Zahamowano proces polszczenia administracji, zawieszono Sejm Krajowy, na okres przeszło roku wprowadzono w kraju stan oblężenia.
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 1999
