Historia Flagi Rzeczpospolitej Polskiej
W bieżącym roku mija 10 lat od wejścia w życie ustawy z 20 lutego 2004 roku o ustanowieniu 2 maja nowego święta - Dnia Flagi Rzeczpospolitej Polskiej. Flaga państwowa obok godła Orła Białego w złotej koronie, umieszczonego na czerwony tle oraz hymnu Mazurka Dąbrowskiego jest jednym z trzech symboli suwerenności Polski oraz historii dziedzictwa kulturowego narodu.
Aby poznać jej historię trzeba sięgnąć do czasów prastarych. Wśród plemion słowiańskich zamieszkujących tę część kontynentu znany był zwyczaj bielenia chat wapnem lub białą glinką. Kolor ten miały płótno a także owcza skóra, stanowiące podstawowe materiały ubioru słowiańskiego. W kulturze duchowej biały był symbolem czystości, a w słowiańskiej mitologii oznaczał także jeden z żywiołów - wodę.
Drugi z kolorów - czerwień, była najpopularniejszym słowiańskim kolorem. Barwa ta często występowała w strojach i uzbrojeniu. Używano jej na płaszczach i tunikach dostojników państwowych i kościelnych a także do ozdabiania ksiąg rękopiśmiennych. W liturgii chrześcijańskiej czerwień stała się symbolem miłości i poświęcenia. Z kolei w mitologii słowiańskiej związana była z kultem ognia. Barwnikiem powszechnym do uzyskiwania czerwieni był czerwiec, mały owad występujący między Odrą, Wisłą i Dnieprem. Barwnik ten uzyskiwano także z marzanny czyli borczu.
Kiedy w średniowieczu chorągiew została uznana za znak bojowy rycerstwa europejskiego a barwy stały się istotne dla prawidłowości heraldycznej, również w monarchii piastowskiej zaczęły pojawiać się pierwsze znaki bojowe w kolorze herbu i jego tła. Pierwsze wzmianki o barwach biało - czerwonych dotyczą czasów Bolesława Krzywoustego, który to władca podczas oblężenia Białogardu miał używać znaków w postaci tarcz białych i czerwonych. W barwach godła były najprawdopodobniej także proporce Przemysła II, Władysława Łokietka oraz Henryka Pobożnego.
Chorągwi Królestwa Polskiego z Orłem Białym w koronie umieszczonym na czerwonym tle, użyto najprawdopodobniej pierwszy raz podczas koronacji Władysława Łokietka na króla Polski w styczniu 1320 roku. W następnym wieku o legendzie chorągwi podczas bitwy grunwaldzkiej pisał sam Jan Długosz. Trzy wieki później czerwień zaczęła przyjmować różne od heraldycznego odcienie. Proporce jazdy polskiej zaczęły wtenczas występować w barwach biało-karmazynowej.
W czasach saskich pojawiła się nowa forma narodowego symbolu - biała kokarda. Noszona była przede wszystkim na kapeluszach wojskowych.
Symbolika narodowa bardzo silna u schyłku Rzeczpospolitej Obojga Narodów została mocno zaakcentowana w czasie obrad Sejmu Wielkiego, podczas których czuć było ducha patriotycznego, czego wyrazem stało się eksponowanie w miejscach publicznych rodzimych barw biało-karmazynowej.
W czasie Insurekcji Kościuszkowskiej zaczął pojawiać się nowy trend. Na modłę francuską zaczęto wówczas używać barw trójkolorowych - błękitnej, białej i czerwonej. Gest ten miał być wyrazem poparcia dla francuskiej rewolucji, burzącej dotychczasowy porządek oraz niosącej nadzieję naszego narodowego odrodzenia.
Po upadku państwa polskiego rodzime barwy narodowe nie zostały zapomniane. Mimo, że w stworzonym przez Napoleona Księstwie Warszawskim wiele z polskich formacji nosiło barwy francuskie zamiast polskich, sam książę Józef Poniatowski z przypiętą białą narodową kokardą manifestował swój patriotyzm, zabiegając jednocześnie o jej przywrócenie w polskich oddziałach.
W pierwszej połowie XIX wieku widoczny był nowy trend, wówczas odcień karmazynu ustąpił miejsca amarantowi. W latach 1830-1831 w powstaniu listopadowym niepodległościowe środowiska prawicowe manifestowały swoją postawę nosząc kokardy białe, natomiast na lewicy powstańcze kokardy były trójkolorowe. Ostatecznie o kokardzie zdecydowała uchwała sejmowa z 7 lutego 1831 roku. Rozstrzygnęła ona, że kokardę narodową stanowić będą kolor biały i czerwony, zarówno dla Królestwa Polskiego jak i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Tym samym kokarda biało-czerwona wyparła obie sporne kokardy.
W następnych latach Polacy nie zapomnieli o swoich narodowych barwach. W postaci szarf biało-amarantowych nosili je podczas rewolucji krakowskiej w 1846 roku, a także dwa lata później podczas Wiosny Ludów.
W następnym okresie, podczas powstania styczniowego, pojawiło się wiele akcentów w barwach narodowych: chorągiew z Orłem i Pogonią, z wizerunkiem Matki Boskiej i napisem "Pod Twoją Obronę". Oficerowie-powstańcy nosili sznury amarantowo-białe, pułkownicy szarfy w takich samych barwach, zaś generałowie i dyktator szarfy trójkolorowe. Powstańczą kokardę narodową uwiecznił na obrazie Pożegnanie Powstańca Artur Grottger w 1866 roku.
Jeszcze przed odzyskaniem niepodległości 3 maja 1916 roku została zorganizowana wielka manifestacja patriotyczna w Warszawie z okazji 125-lecia Konstytucji 3 maja. Komitet organizacyjny zwracał wówczas uwagę, że barwami narodowymi zgodnie z postanowieniami uchwały sejmu powstania listopadowego są kolory biały i czerwony. Tak też udekorowano ówczesną Warszawę.
Dwa lata później podczas powstania wielkopolskiego w 1918 roku uczestnicy walk nosili naszywki biało-czerwone. Już w niepodległej Polsce, 1 sierpnia 1919 roku sejm uchwalił ustawę o godle i barwach polskich, która określiła także wygląd poszczególnych flag i chorągwi.
Od tamtej pory przez okres istnienia II Rzeczpospolitej, w czasie II wojny światowej aż do czasów współczesnych, zgodnie z wiekową tradycją, polską flaga państwowa ma barwy biało-czerwone.
Mariusz Czapla
Historyk, absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego, doktorant w Instytucie Kulturoznawstwa Akademii Ignatianum w Krakowie
