Legiony Polskie 1914-1917

16 sierpnia 1914 r. w Krakowie doszło do spotkania polityków galicyjskich z władzami austriackimi, na którym ustalono utworzenie dwóch Legionów: Wschodniego i Zachodniego, w sile 8 tys. żołnierzy każdy. Podlegały dowództwu austriackiemu i składały przysięgę według formuły obowiązującej w austriackim pospolitym ruszeniu.

Żołnierze nosili polskie mundury strzeleckie, obowiązywała też polska komenda. Zlikwidowano stopnie oficerskie, a w ich miejsce wprowadzono funkcje dowódcze - komendant kompanii, komendant batalionu itd. Dowódcy niższych szczebli byli obierani. Zalążkiem powstających formacji stała się kompania strzelców Józefa Piłsudskiego, która jako forpoczta wojsk austro-węgierskich wkroczyła już wówczas do Królestwa Polskiego (6 sierpnia), docierając do Kielc. 

Zaplecze rekrutacyjne dla Legionów stanowiły paramilitarne organizacje działające w Galicji: "Strzelec", Związek Strzelecki, Polskie Drużyny Strzeleckie, Drużyny Bartoszowe i "Sokół" oraz mężczyźni nie podlegający obowiązkowej służbie wojskowej w armii austro-węgierskiej.

Dowódcą Legionu Zachodniego został gen. Rajmund Baczyński, a Wschodniego - gen. Adam Pietraszkiewicz. J. Piłsudski objął dowództwo 1. pułku w Legionie Zachodnim, składającego się z oddziałów strzeleckich walczących w Królestwie. Legion Wschodni - który został zdominowany politycznie przez endecję przeciwną walce z Rosją - uległ w początkowej fazie wojny rozproszeniu, a z jego pozostałości utworzono 3. pułk pod dowództwem Józefa Hallera. 

Potem oddziały przeformowano w dwie brygady. Dowódcą I Brygady został Józef Piłsudski, a II Brygady pułkownik Ferdynand Küttner, a po nim Józef Haller.

We wrześniu 1915 r. utworzono jeszcze III Brygadę, której dowódcami byli kolejno pułkownicy Wiktor Grzesicki, Stanisław Szeptycki, Zygmunt Zieliński i Bolesław Roja. 

Naczelne dowództwo należało do oficerów służących w armii austro-węgierskiej, pierwszym komendantem Legionów Polskich był gen. Karol Durski-Trzaska, a następnie gen. Stanisław Puchalski, płk S. Szeptycki i płk Z. Zieliński.

Nadzór nad sprawami organizacyjnymi sprawował Departament Wojskowy w Naczelnym Komitecie Narodowym, kierowany przez Władysława Sikorskiego.

W szczytowym okresie rozwoju na przełomie 1916/17 Legiony liczyły ok. 15 tys. żołnierzy.

Od początku powstania Legionów istniał spór pomiędzy Piłsudskim i Naczelnym Komitetem Narodowym. Przewidując upadek państw centralnych Piłsudski pragnął zerwać współpracę z Austro-Węgrami.

W lipcu 1916 r. Piłsudski złożył rezygnację z dowództwa I Brygady, a w połowie 1917 r. sprowokował tzw. kryzys przysięgowy, w wyniku którego żołnierze I i III Brygady odmówili złożenia przysięgi na wierność Niemcom i Austro-Węgrom, po czym zostali internowani w Szczypiornie, Łomży i Beniaminowie.

Żołnierze II Brygady, którzy złożyli przysięgę, zostali wcieleni do utworzonego 20 IX 1916 r. Polskiego Korpusu Posiłkowego pod dowództwem austriackim. Inni weszli w skład Polskiej Siły Zbrojnej (Polnische Wehrmacht) podlegającej generał-gubernatorowi H. Beselerowi.

Legioniści wsławili się odwagą i męstwem w walce z armią rosyjską; żołnierze I Brygady m.in. pod Laskami k. Dęblina (X 1914), pod Łowczówkiem k. Tarnowa (XII 1914), pod Konarami (V 1915), II Brygada w walce pod Mołotkowem na Rusi Zakarpackiej, latem 1915 pod Rarańczą, a w 1916 r. nad rzeką Stochód.

Szczególnie ciężkie boje toczyły I, II i III Brygada w dolinie Styru latem 1916 r. i w roku następnym w trakcie odpierania ofensywy Brusiłowa.

------

Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 1999