​Literatura polska doby romantyzmu - Adam Mickiewicz

Pisarze mieli tworzyć nie tylko interesujące i dobre pod względem formy literackiej dzieła, ale powinni także budzić miłość do Ojczyzny, być duchowymi przywódcami narodu, wskazywać mu drogi działania. Najpełniej misję tę spełniali najwybitniejsi polscy poeci romantyczni: Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki i Zygmunt Krasiński. Oni też po latach w polskiej świadomości zbiorowej traktowani są jako trójca wieszczów. Pojęcie wieszcza nie występuje w innych literaturach europejskich.

Adam Mickiewicz (1798 - 1855) nie był uczestnikiem powstania listopadowego. Po wyjeździe w maju 1829 roku z Rosji, gdzie został zesłany jako członek filomatów, udał się do Niemiec, a następnie do Włoch. Dowiedziawszy się w grudniu 1830 roku o wybuchu powstania listopadowego, niespiesznie - bo dopiero w  kwietniu 1831 roku - przez Szwajcarię, Francję i Niemcy udał się w  Poznańskie.  Dotarł  tam w sierpniu.

Ponieważ nie powiodły się próby przedarcia przez granice Królestwa, a powstanie było już w końcowej fazie, Mickiewicz nie wziął bezpośredniego udziału w walce. Przebywając w wielkopolskich dworach ziemiańskich napisał kilka wierszy o tematyce powstańczej, m.in. Śmierć pułkownika. Po kilku miesiącach poeta udał się do Drezna, gdzie przebywało wielu byłych powstańców. Przeszło trzymiesięczny pobyt Mickiewicza w Dreźnie należy do najbardziej płodnego okresu jego działalności literackiej.

Na podstawie opowiadań Stefana Garczyńskiego, który był adiutantem gen. Jana Nepomucena Umińskiego, napisał Redutę Ordona. Tam też powstała III część Dziadów (1832), których tematyka - w odróżnieniu od Dziadów kowieńsko - wileńskich, czyli cz. II i IV - dotyczy historycznych wydarzeń aresztowania filomatów i filaretów w 1823 roku Łącznikiem między poszczególnymi częściami utworu jest postać bohatera, w III części Więzień Konrad jest nowym wcieleniem Gustawa. Wielka Improwizacja Konrada należy do najwspanialszych osiągnięć polskiej liryki i jest jednym z wyjątkowych dzieł w całym romantyzmie europejskim.

Pod koniec 1832 roku  Mickiewicz,  przebywając  już w Paryżu, wydał nowy utwór - pisane prozą Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego. Utworem tym, który stał się programem dla wychodźstwa polskiego, poeta sięgnął po duchowe przywództwo narodu. W napisanych w stylu biblijnym Księgach zawarł Mickiewicz cykl przypowieści moralnych. Przeprowadził analogię między okresem poprzedzającym zjawienie się na ziemi Chrystusa a współczesnością. Rolę ówczesnych cezarów rzymskich powierzył "trójcy szatańskiej" państw zaborczych, zaś Chrystusa, który zniszczy zło - narodowi polskiemu.

Rozwijając ideę mesjanistyczną, która pojawiła się już w Dziadach w wizjach proroczych ks. Piotra, Mickiewicz ukazał polskich emigrantów jako apostołów wolności, a całą emigrację jako realizatorkę nowej epoki w świecie. Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego, zawierające prawdy uniwersalne,  dotyczące  idei wolności,  były najwcześniej z wszystkich utworów Mickiewicza tłumaczone i wydawane w językach obcych.

W pierwszych dniach lipca 1834 roku ukazał się nowy utwór poety - Pan Tadeusz. Bolesna rzeczywistość emigracyjna, kłótnie i swary polityczne, zawiści i intrygi, tęsknota za ojczyzną, trudne warunki życia w obcym kraju zrodziły pomysł tego dzieła. Była to powieść wielowątkowa, napisana mistrzowskim wierszem trzynastozgłoskowym. Jej akcja rozgrywała się w Nowogródzkiem na Litwie, w "kraju lat dziecinnych", podczas kilku dni późnego lata 1811 roku (księga  I  -  X)  oraz nocy i dnia wiosennego 1812 roku (księga XI - XII), w środowisku zamożnej i drobnej szlachty.

 Głęboki patriotyzm dzieła ujawnił się nie tylko w tle historycznym, w ukazywaniu   nastroju   radości i optymizmu na Litwie, gdy wkraczała tam "Wielka Armia" mająca przynieść wyzwolenie Polsce, ale  także E. Gorazdowski, ilustracja do "Konrada Wallenroda" Adama  Mickiewicza  w opisach ojczystej przyrody, w pochwale dawnych polskich obyczajów, w niechęci do nowinek płynących z Zachodu, w charakterystyce postaci.

Po opublikowaniu Pana Tadeusza Mickiewicz nie przejawiał już większej aktywności literackiej. Jako poeta odzywał się rzadko, brał za to czynny udział w życiu naukowym, kulturalnym i politycznym emigracji. Od listopada 1839 roku do jesieni 1840 roku był profesorem literatury łacińskiej w Akademii w Lozannie, a od grudnia 1840 roku do maja 1844 roku wykładał literaturę słowiańską w College de France. Wykłady te cieszyły się początkowo ogromnym powodzeniem nie tylko wśród Polaków i innych narodów słowiańskich, ale także wśród słuchaczy francuskich.

Adam Mickiewicz znalazł się jednak wtedy w kręgu wyznawców Andrzeja Towiańskiego, mistyka i reformatora religijnego, który w grudniu 1840 roku przybył do Paryża. Założył on w 1842 roku mistyczną sektę religijną zwaną Kołem Sprawy Bożej, w której propagował swoją koncepcję rozwoju świata jako wznoszenie się duchów ku Bogu, w szeregu kolejnych wcieleń. Dzieje świata zamykał w formule: plan opatrzności - genialna jednostka - naród. Bóg działał więc za pośrednictwem genialnych jednostek i wtórnie - narodów.

Wielką rolę przypisywał Towiański Polsce i Francji (gdzie poprzednikiem Sprawy Bożej miał być Napoleon). Aby Polska mogła spełnić swoją misję w całej Słowiańszczyźnie, Polacy będą musieli wyzbyć się nienawiści do Rosji, zrezygnować z walki rewolucyjnej, podjąć działalność wyłącznie duchową. "Opętany" przez "Mistrza Andrzeja" Mickiewicz na wykładach w College de France zaczął propagować ideologię Towiańskiego, głosić kult Napoleona, roztaczać wizję przyszłości świata, nauczać o posłannictwie wybranych narodów, zaniedbując niemal zupełnie zagadnienia literackie. Niezadowolony z tego rząd francuski udzielił Mickiewiczowi urlopu, a w końcu zwolnił go z katedry.

Powstanie krakowskie 1846 roku i wypadki galicyjskie wywarły duży wpływ na Mickiewicza, który zapragnął zaangażować się czynnie w popieranie sprawy polskiej na forum międzynarodowym. 7 lutego 1848 roku przybył Mickiewicz do Rzymu, aby tam powołać "Zastęp Polski", czyli legion, który u boku armii włoskiej mógłby walczyć z jednym z zaborców, tj. z Austrią. 29 marca 1848 roku podpisał poeta akt zawiązania legionu oraz    ogłosił "Skład zasad", w którym zawarł rejestr radykalnych reform demokratycznych, mających obowiązywać w przyszłej Polsce. W 1849 roku ukazywał się w języku francuskim pod jego redakcją radykalny dziennik "La Tribune des Peuples" ("Trybuna Ludów").

W czasie wojny krymskiej, kiedy odżyły nadzieje polityczne Polaków, Mickiewicz udał się do Turcji, aby tam wesprzeć akcję formowania się legionów polskich do walki z Rosją. Zmarł nagle (prawdopodobnie na cholerę, choć podejrzewano też otrucie) 26 listopada 1855 roku w Stambule; pochowano go we Francji na polskim cmentarzu w Montmorency pod Paryżem. Przeniesienie w 1890 roku trumny na Wawel stało się wielką manifestacją narodową.

W krypcie Mickiewicza na Wawelu umieszczono w 1927 roku sprowadzoną z Francji trumnę ze zwłokami Juliusza Słowackiego (1809 - 1849), który zmarł w Paryżu i pochowany został na tamtejszym cmentarzu Montmartre. Wydarzenie to miało wymiar symboliczny, bowiem za życia wielcy polscy poeci nie przepadali za sobą.

Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000