Nadzieje Polaków na liberalizację polityki cara Aleksandra II
Po śmierci cara Mikołaja I i klęsce Rosji w wojnie krymskiej spodziewano się poważniejszych zmian nie tylko w polityce zagranicznej państwa. Napięte stosunki wewnętrzne wymagały reform, czemu zdawał się sprzyjać nowy car Aleksander II.
Oczekiwano od niego liberalniejszej polityki wobec Królestwa Polskiego, powołania jakiejś instytucji przedstawicielskiej, która mogłaby dzięki uprawnieniom konsultacyjnym złagodzić absolutną formę sprawowania władzy.
Aleksander II odrzucił jednak podczas pobytu w Warszawie ofertę ugodowców polskich, oświadczając zebranym w Łazienkach przedstawicielom szlachty, że Polska na zawsze ma pozostać pod władzą Rosji, a car może okazać Polakom łaskę, ale w potrzebie umie karać i to surowo: "To, co mój ojciec zrobił, dobrze zrobił. Żadnych marzeń, panowie, żadnych marzeń!" Niechętny istotniejszym reformom okazał się też gen. Michaił Gorczakow, mianowany namiestnikiem po śmierci Iwana Paskiewicza.
Łagodniejszy mimo wszystko kurs nowego władcy pobudził życie polityczne w Królestwie Polskim. Do kraju powracali zesłańcy z Syberii, otwarto Akademię Medyko-Chirurgiczną, a przede wszystkim założono Towarzystwo Rolnicze, grupujące ziemian skupionych wokół hrabiego Andrzeja Zamoyskiego.
Stawiało sobie ono za zadanie podniesienie poziomu rolnictwa, hodowli i leśnictwa w Królestwie Polskim. Prace naukowe członków publikowano w "Rocznikach Gospodarstwa Krajowego". Towarzystwo z własnych funduszy kształciło za granicą specjalistów różnych dziedzin rolnictwa, ale najwięcej uwagi poświęciło próbom opracowania projektu rozwiązania sprawy włościańskiej.
Przy pomocy swoich korespondentów starało się przekonać ogól ziemian do przeprowadzenia oczynszowania. Proponowano zamianę pańszczyzny na niezbyt wysokie czynsze i stopniowe wykupywanie swoich gruntów przez chłopów, którzy w ten sposób weszliby w ich pełne posiadanie. Jednocześnie przeprowadzić miano separację ziemi chłopskiej i uregulowanie serwitutów.
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 1999
