Nastroje antycarskie przed wybuchem wojny rosyjsko-japońskiej w 1905 roku
Generalną próbą sił obozu rewolucyjnego miały stać się obchody pierwszomajowe w 1905 roku. Poszczególne partie zapowiedziały na ten dzień manifestacje i pochody. PPS wezwała do strajku powszechnego. Niemal we wszystkich większych miastach doszło do protestów.
Tragiczna w skutkach była warszawska demonstracja zorganizowana przez Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy w Alejach Jerozolimskich, a prowadzona przez Feliksa Dzierżyńskiego. W starciu bezbronnych demonstrantów z policją padło 32 zabitych. Wydarzenie to zostało różnie odebrane w środowisku robotniczym.
Podczas gdy Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy nawoływała do zemsty za przelaną krew i do terroru masowego, na łamach "Robotnika" ukazał się artykuł potępiający "karygodną lekkomyślność... bezrozumne prowadzenie tłumu na rzeź ...łatwo jest szafować słowami, rzucać hasła rewolucyjne, ale dać ludowi choćby jaką taką broń przeciw gwałtom jest trudniej".
Jeszcze tragiczniejszy przebieg miały wydarzenia w Łodzi. Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy nie widząc możliwości powstrzymania protestujących wezwała do strajku powszechnego. Pod koniec czerwca na ulicach miasta zbudowano 100 barykad, ale w nierównej i niezorganizowanej walce padło wielu zabitych. Tłumienie rewolucji w Łodzi trwało 3 dni i szacuje się, że zginęło tu od 150 do 200 demonstrantów.
Wydarzenia majowe nie zakończyły protestów. Strajki wybuchały w coraz to nowych miejscach. Latem 1905 roku górnicy z Zagłębia Dąbrowskiego na własną rękę podjęli próby skrócenia dnia pracy do 8 godzin. W wielu zakładach trwały strajki okupacyjne. Protesty robotników zaczęły w niektórych zakładach przynosić pierwsze rezultaty w postaci podwyżek płac, skrócenia dnia pracy, wprowadzenia opieki lekarskiej itp.
Bieg wypadków w Rosji zmusił carat do pewnych ustępstw, także i w stosunku do Królestwa Polskiego. Na mocy ukazu z 30 kwietnia 1905 roku przywrócono tolerancję religijną i swobodę działania Kościoła katolickiego na ziemiach polskich, zniesiono też kary za przejście z prawosławia na inne wyznanie. Kolejny ukaz z maja tego roku znosił wprowadzony po roku 1863 zakaz nabywania przez Polaków ziemi na obszarach za Bugiem. Polacy na kresach uzyskali możliwość zakładania instytucji kulturalnych, kościołów, spółdzielni i stowarzyszeń rolniczych. Pod wpływem strajków młodzieży wydano także zezwolenie na zakładanie prywatnych szkół z językiem polskim oraz przywrócono niektóre swobody w działaniu stowarzyszeń i organizacji.
------
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 1999
