"Noc paskiewiczowska" - represje po powstaniu listopadowym w Królestwie Polskim

Miały one na celu całkowite zdławienie aspiracji niepodległościowych Polaków i podporządkowanie Królestwa Polskiego Rosji. Feldmarszałek Iwan Paskiewicz za zdławienie powstania dostał tytuł księcia warszawskiego i stanowisko namiestnika Królestwa. Był również wodzem naczelnym stacjonujących w nim wojsk rosyjskich. Okres jego rządów w Królestwie (1832 - 1856), absolutnych i bezwzględnych,  określa  się  często jako "noc paskiewiczowską".

Car Mikołaj I unieważnił konstytucję z 1815 roku, zniósł odrębny sejm i armię. Kilkadziesiąt tysięcy polskich żołnierzy wcielono do wojska rosyjskiego i zesłano w głąb Rosji. Do Królestwa, na które nałożono wysoką kontrybucję za powstanie w (wysokości ponad 20 mln rubli), wkroczyła 100-tysięczna rosyjska armia okupacyjna.

W Warszawie, mimo amnestii, powołano "nadzwyczajny" Najwyższy Sąd Kryminalny do sądzenia obwinionych o zorganizowanie i branie czynnego udziału w powstaniu. Mieszkańcy stolicy musieli składać przysięgę na wierność carowi. Wszystkich składających przysięgę u komisarzy cyrkułowych zapisywano w specjalnych księgach, pozostałych represjonowano.

Chcąc na przyszłość zabezpieczyć się przed buntem Warszawy i utrzymać  ją w posłuszeństwie, Mikołaj I postanowił zbudować w stolicy cytadelę, która w każdej chwili  mogła zrównać miasto z ziemią. W tym celu wyburzono północny kraniec miasta na terenie Żoliborza, dzielnicę pałaców i  willi  patrycjatu Warszawy.

W październiku 1835 roku car przebywając w Warszawie oświadczył delegacji Polaków: "Jeżeli ciągle, uporczywie marzyć będziecie o narodowości oddzielnej, Polsce niepodległej i tym podobnych urojeniach i dziwactwach, nie możecie nie ściągnąć na siebie wszelkich nieszczęść. Kazałem tu wystawić cytadelę i zaręczam, że za najmniejszym poruszeniem każę miasto zburzyć, zburzę Warszawę i z pewnością nie ja ją odbuduję".

 Oprócz cytadeli wystawiono nową twierdzę w Dęblinie ("Iwanogorod") oraz wzmocniono fortyfikacje modlińskie ("Nowogieorgiewsk"). Twierdze te miały osłaniać zachodnią granicę Rosji oraz utrzymać w posłuchu naród polski.

Po zawieszeniu konstytucji, dla uspokojenia opinii  publicznej  państw  zachodnich,   Mikołaj I nadał Królestwu w 1832 roku Statut Organiczny. Dokument ten gwarantował nietykalność osobistą i własności oraz polski język urzędowy, wolność druku i wyznania. Z polskich instytucji autonomicznych zostawiał tylko Radę Stanu, jako organ doradczy rosyjskiej Rady Państwa, oraz Radę Administracyjną.

Niestety, nawet te ograniczone obietnice nie zostały dotrzymane. Statut Organiczny rychło został zawieszony. W Królestwie wprowadzono  bowiem w 1833 roku stan wojenny, który z przerwami utrzymywany był aż do początków XX wieku.

W czasie stanu wojennego w Królestwie rządził samowładnie namiestnik przy pomocy naczelników wojskowych. Nominalnie zarząd Królestwa sprawowała nadal Rada Administracyjna, ale podporządkowana całkowicie Paskiewiczowi.

 Z pięciu dawnych komisji rządowych Rada utrzymała tylko trzy: sprawiedliwości, spraw wewnętrznych i duchownych oraz przychodów i  skarbu.

 Przewodniczyli teraz komisjom już nie ministrowie, tylko dygnitarze mający tytuł dyrektorów głównych. W 1841 roku zniesiona została całkowicie Rada Stanu. Część jej kompetencji przelano na Radę Administracyjną, a czynności sądowe przekazano tzw. Zebraniu Ogólnemu Departamentów X i XI Senatu Rządzącego w Petersburgu z siedzibą w Warszawie. W ten sposób polskie organy sądownicze uzależniono od centralnych władz rosyjskich. W 1847 roku wprowadzono w Królestwie rosyjski kodeks karny. Od 1841 roku obowiązywał rosyjski system monetarny - ruble i kopiejki. Wprowadzone zostały też rosyjskie przepisy rekrutacji wojskowej, a służba w wojsku carskim trwała co najmniej kilkanaście lat.

Także reorganizacja administracji terenowej Królestwa miała upodobnić ją do systemu rosyjskiego. W 1837 roku zlikwidowano województwa zamieniając je na gubernie, usunięto też komisje i prezesów wojewódzkich, ustanawiając rządy gubernialne i gubernatorów cywilnych. W 1842 roku miejskie urzędy municypalne zastąpiono magistratami, a w powiatach utworzono  stanowisko  naczelników. W 1844 roku powiększono obszar guberni, z dziesięciu tworząc tylko pięć. Administracja cywilna Królestwa, podobnie jak to było w całej Rosji, nabrała charakteru "czynowniczego". Urzędnicy nosili specjalne mundury, według rosyjskich stopni i hierarchii. Językiem urzędowym centralnych władz Królestwa został rosyjski.

Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000