Ograniczenie autonomii na ziemiach polskich po powstaniu styczniowym
Po zdławieniu powstania styczniowego na ziemiach polskich nastąpiły także daleko idące zmiany w ustroju politycznym, zmierzające do likwidacji wszelkich odrębności Królestwa Polskiego i wszelkich oznak jego autonomii.
Już w marcu 1864 roku utworzono w Warszawie Komitet Urzędujący do Spraw Włościańskich, któremu oficjalnie przewodniczył namiestnik Fiodor Berg, ale faktyczny wpływ na jego działalność wywierali książę Władimir Czerkasski i Mikołaj Milutin, obaj zaciekli wrogowie Polaków i kultury zachodniej.
Milutin miał własną koncepcję przebudowy Rosji. Chciał utrzymać absolutną władzę cara przy jednoczesnym zmniejszeniu znaczenia politycznego szlachty, której miejsce miała zająć inteligencja zawodowa i rozbudowany aparat biurokratyczny. Na terenie Królestwa Polskiego Milutin mógł realizować niektóre założenia swego planu, zwłaszcza te, które zakładały niszczenie szlachty i ograniczenie swobód narodowych.
Pierwsze posunięcia Komitetu Urzędującego dotyczyły likwidacji dotychczasowych urzędów i komisji rządowych. W 1866 roku likwidacji uległa więc Rada Stanu i Rada Administracyjna. W miejsce funkcjonujących dotychczas komisji rządowych spraw wewnętrznych, skarbu, wyznań i oświecenia, powstały rosyjskie urzędy: izba skarbowa, warszawski okręg szkolny, zachodni okręg pocztowy itd.
Budżet Królestwa włączono do budżetu rosyjskiego, zlikwidowano polską mennicę, a Bank Polski w 1885 roku został przekształcony w warszawski kantor Banku Państwa. W 1866 roku zlikwidowano także w Petersburgu Sekretariat Stanu dla Królestwa Polskiego, zastępując go Własną Jego Cesarskiej i Królewskiej Mości Kancelarią do Spraw Królestwa Polskiego.
Wolniej przebiegała likwidacja odrębności polskiego sądownictwa. Komisja Sprawiedliwości i Sądownictwa została zlikwidowana dopiero w 1876 roku. Wprowadzono wówczas dwie kategorie sądów, powiązane wspólną instytucją kasacyjną. Do pierwszej należały sądy gminne i sądy pokoju oraz zjazdy sędziów pokoju, a do drugiej sądy okręgowe i jedna na całe Królestwo izba sądowa. Instytucją kasacyjną były departamenty Senatu w Petersburgu. Nie wprowadzono na terenie Królestwa sądów przysięgłych, jakie istniały w Rosji.
W pierwszych latach po upadku powstania przetrwał jeszcze urząd namiestnika, ale pozostawiono go jedynie ze względu na zasługi hr. Fiodora Berga. Po jego śmierci (1874) ustanowiono urząd generał-gubernatora, w kompetencji którego - poza sprawami administracyjnymi - leżało także dowództwo warszawskiego okręgu wojskowego.
------
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 1999
