Partie polityczne w Galicji pod koniec XIX wieku
Rozwój gospodarczy obserwowany na terenie Galicji od lat 80. XIX wieku spowodował znaczne ożywienie społeczne. Sprzyjała temu również autonomia kraju.
Uzewnętrznieniem tego zjawiska stało się powstanie w latach 90. XIX wieku w Galicji pierwszych masowych partii polskich, tj. Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej (PPSD) i Stronnictwa Ludowego. Socjaliści i ludowcy stali się niebawem znaczącymi przeciwnikami politycznymi rządzących w Galicji konserwatystów, konsekwentnie walcząc o złamanie monopolu władzy ziemiańskiej i o demokrację powszechną, głównie polityczną.
Do roku 1890 galicyjski ruch socjalistyczny miał przeważnie charakter konspiracyjny - spiskowy. Inspirowany był i prowadzony głównie przez ludzi przybywających z zaboru rosyjskiego, którzy często w Galicji szukali schronienia, uciekając przed prześladowaniami policyjnymi. O ideologii socjalistycznej dowiadywała się wówczas społeczność galicyjska głównie na skutek procesów sądowych socjalistów i związanej z nimi działalności publicystycznej. Rzadkie tajne kółka spiskowe grupowały przeważnie młodzież i nie zawsze konsekwentnie realizowały programy socjalistyczne. Młodzi często silniej identyfikowali się z powstałą w 1887 roku w Szwajcarii Ligą Polską, która swój główny cel widziała w walce o niepodległość Polski i swobody demokratyczne.
Na początku lat dziewięćdziesiątych Lwów był najżywszym ośrodkiem ruchu socjalistycznego w Galicji. W marcu 1890 roku założono tam pismo socjalistyczne "Robotnik" z inicjatywy przybyłego z Królestwa emigranta, Stanisława Kasjusza. Na łamach "Robotnika" prowadzono m.in. żywą agitację przed zbliżającym się świętem pierwszomajowym. Wiec zebrał we Lwowie ok. 4000 uczestników. Głoszone hasła, to 8-godzinny dzień pracy, powszechne prawo wyborcze, zniesienie stałego wojska, akceptowane bardziej przez prosty lud niż ideologia socjalistyczna.
Obok "Robotnika" ukazywało się też robotnicze czasopismo "Praca", założone jeszcze pod koniec lat 70. XIX wieku oraz działało stowarzyszenie robotnicze "Siła" o charakterze kulturalno-oświatowym i samopomocowym. W Krakowie od 1 stycznia 1892 roku wychodziło pismo "Naprzód".
Już pod koniec stycznia tego roku odbył się we Lwowie ogólnokrajowy zjazd socjalistów, na którym powołano Galicyjską Partię Socjalistyczną, stanowiącą część składową Socjaldemokracji Austriackiej. Przyjęła ona program partii ogólnoaustriackiej, oparty na ogólnych założeniach marksizmu, jednakże delegaci galicyjscy oświadczyli, że nie mogą się w zupełności związać organizacyjnie z partią austriacką wobec wyjątkowego położenia naszego kraju, którego granice polityczne nie odpowiadają stosunkom faktycznym i językowym, dalej ze względu na naszych rodaków mieszkających poza granicami państwa.
W 1897 roku ustaliły się ostateczne formy organizacyjne austriackiego ruchu socjalistycznego, a w zaborze austriackim powstała Polska Partia Socjalistyczna Galicji i Śląska Cieszyńskiego oraz odrębna Ruska (a później: Ukraińska) Partia Socjalno-Demokratyczna. Galicyjska Partia Socjalistyczna stała się od razu podporą obozu demokratycznego w walce z konserwatyzmem i ziemiaństwem. Zorganizowano klasowe związki zawodowe, które pod koniec lat 90. liczyły ok. tysiąca członków. Socjalistyczny ruch galicyjski rozwijał się stosunkowo szybko.
Obok Lwowa drugim ważnym ośrodkiem tego ruchu staje się Kraków. Niebawem przenosi się tam Ignacy Daszyński, który na łamach "Naprzodu" propaguje swoje koncepcje, głosząc urzeczywistnienie ustroju socjalistycznego nie poprzez rewolucję, ale na drodze stopniowych reform, prowadzonych pod presją masowego ruchu, lecz w majestacie prawa i porządku.
Rozwój ruchu socjalistycznego nastąpił również wśród robotników polskich (głównie górników) na Śląsku Cieszyńskim. Przywódcami tego ruchu byli m.in. Tadeusz Reger i Ryszard Kunicki. W czasie wyborów w 1897 roku dzięki wpływom socjalistów i dyrektywom PPSD robotnicy polscy oddali swe głosy na czeskiego socjalistę, wprowadzając go do parlamentu. W 1900 roku doszło do wielkiego 10-tygodniowego strajku górniczego na tym terenie.
W 1907 roku, po wprowadzeniu powszechnego i bezpośredniego głosowania, socjaliści w Cieszyńskiem uzyskali aż dwa mandaty parlamentarne. Ten niewielki kraj stał się jednym z najsilniejszych ognisk polskiego ruchu socjalistycznego. Miał przede wszystkim duży wpływ na pobliski Górny Śląsk, który znajdował się co prawda w innym zaborze, miał jednak bardzo podobną strukturę społeczną.
------
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 1999
