Polacy w sejmie pruskim po powstaniu w Wielkopolsce w 1848 roku

Ciężar walki przeniósł się na forum parlamentarne, gdzie w obronie polskości prowincji występowali przedstawiciele ziemiaństwa i inteligencji.

W początku maja 1848 roku, a więc podczas decydujących o losach powstania starć w Wielkopolsce, odbyły się wybory do Zgromadzenia Narodowego w Berlinie, w których po raz pierwszy mogli wziąć udział prawie wszyscy dorośli obywatele państwa pruskiego. Posłami wybrano 32 Polaków, w tym kilku chłopów. W Poznańskiem Polacy zdobyli 16 z 30 mandatów, a na Pomorzu Gdańskim - 5.

Zdecydowanie chłopski charakter miała polska grupa poselska ze Śląska: 10 chłopów i ksiądz Józef Szafranek. W kolejnych wyborach Polacy mobilizowali ludność do udziału w głosowaniu, starali się wystawiać jedną listę wyborczą i w efekcie wprowadzali mniejszą lub większą reprezentację do sejmu.

W oddziaływaniu propagandowym dużą rolę odgrywał ukazujący się w Poznaniu "Wielkopolanin", pismo dla ludu wydawane przez Walentego Stefańskiego, a redagowane początkowo przez ks. Aleksego Prusinowskiego, później przez samego Stefańskiego. Stawiało sobie ono za cel rozładowanie wrzenia socjalnego na wsi, ale też wychowanie polityczne i aktywizację ludu.

Społeczeństwo polskie oczekiwało od swych posłów ścisłego współdziałania w sprawach narodowych, co być może skłoniło ich do powołania, z inicjatywy Wojciecha Cybulskiego i Hipolita Cegielskiego, Koła Polskiego, grupującego polskich deputowanych do drugiego sejmu pruskiego. Na czele Koła stanął Karol Libelt, a obowiązywała w nim zasada solidarności: posłowie, będący przeciwnego niż większość zdania, mogli się wstrzymać od głosu, ale nie wolno im było głosować inaczej.

Próbując utworzyć organ mogący kierować polską polityką narodową, grupa posłów polskich w Berlinie w połowie 1848 roku z inicjatywy filozofa Augusta Cieszkowskiego zawiązała Ligę Polską, która stawiała sobie za cel działanie legalnymi i jawnymi środkami ku dźwiganiu narodowości i w ogóle sprawy polskiej, a swym wpływem miała objąć wszystkie ziemie polskie zaboru pruskiego.

Pierwsze walne zebranie Ligi odbyło się pół roku później w Kórniku. Przyjęto na nim program stowarzyszenia, w którym zapisano, że Liga Polska jako zespolenie sił moralnych i materialnych ku rozwijaniu sprawy narodowej, jest związkiem braterskim ponad wszystkimi stronnictwami; [...] "ma na celu utrzymanie, bronienie, popieranie i rozwijanie sprawy narodowej polskiej na drodze jawności i legalności; [...] jest federacją, czyli związkiem Lig pojedynczych, stowarzyszonych do narodowych celów, pod kierunkiem i zarządem jednej Głównej Dyrekcji; [...] członkiem ... może być każdy Polak, albo sprawie polskiej dowodnie przychylny; [...] wszelkie fundusze ... pochodzą z dobrowolnych składek".

Liga głosiła potrzebę obrony polskich interesów gospodarczych i narodowych, nawoływała do rozwijania akcji oświatowej wśród ludu, zakładania księgarń i polskich sklepów. Propagowano hasła pracy organicznej i solidaryzmu narodowego ("Polacy kupujcie i pracujcie tylko u Polaków"), co było odpowiedzią na szowinistyczną nagonkę rozpętaną przez władze pruskie. Prezesem Ligi został Gustaw Potworowski, zastępcą Józef Kurczewski, a dyrektorami wydziałów: August Cieszkowski, ksiądz Jan Ch. Janiszewski, Karol Libelt, Wojciech Lipski i chłop Maciej Palacz.

Swym zasięgiem objęła Poznańskie i Pomorze Gdańskie. W końcu 1849 roku liczyła około 40 tys. członków zorganizowanych w ponad 300 kołach. Organem Ligi została "Gazeta Polska", dawne pismo Komitetu Narodowego Polskiego. Organizacja rozwiązała się w kwietniu 1850 roku, w przeddzień wejścia w życie nowego prawa o stowarzyszeniach.

Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 1999