​Polscy twórcy literatury romantycznej

Do trójki wielkich romantyków dołącza się Cypriana Kamila Norwida (1821 - 1883), jednego z najoryginalniejszych i najwszechstronniejszych polskich pisarzy i myślicieli, malarza i rzeźbiarza. Nie był jednak znany ówczesnej publiczności literackiej, gdyż za życia ukazały się drukiem tylko nieliczne jego utwory. Talent i nowatorstwo artystyczne Norwida docenią dopiero "późni wnukowie".

Represje zaborców (szczególnie dotyczyło to Królestwa i całego zaboru rosyjskiego), bezduszna cenzura, likwidacja wielu placówek     naukowych i oświatowych - krępowały swobodny rozwój literatury na ziemiach polskich. Pewne złagodzenie cenzury po roku 1840 nastąpiło w Poznańskiem, a w czasie Wiosny Ludów ożywienie intelektualne ogarnęło Kraków i Lwów. W kraju łatwiej było publikować pisarzom wywodzącym się ze środowisk ugodowych i konserwatywnych.

Bardzo popularną formą literacką była wówczas gawęda (którą później wyparła powieść  historyczna i obyczajowo-społeczna). Najbardziej znani twórcy tego gatunku to głośny konserwatysta, jeden  z przywódców tzw. koterii petersburskiej (grupy pisarzy o poglądach skrajnie lojalistycznych wobec Rosji) - Henryk Rzewuski (1791  - 1866) oraz Ignacy Chodźko (1794 - 1891).

W latach 1839 - 1841 ukazał się w Paryżu cykl gawęd szlacheckich pióra Rzewuskiego pt. Pamiątki Soplicy, przyjęty z zainteresowaniem na emigracji i w kraju. Ignacy Chodźko był autorem serii Obrazów litewskich (1840 - 1850), które ukazywały szlacheckie środowisko na Litwie schyłku XVIII i początku XIX wieku.

Lista literatów, którzy pisali i wydawali w okresie romantycznym powieści jest długa. Znaleźć się na niej powinni m.in. Fryderyk Skarbek (1792 - 1866) - autor Pana starosty (1826), Józef Korzeniowski (1797 - 1863) - autor Kollokacji (1847), Michał Czajkowski, czyli Sadyk Pasza (1804 - 1886), który w latach 1832 - 1873 przebywał na emigracji we Francji i Turcji, autor Wernyhory (1838), Józef Dzierzkowski (1807 - 1865) - autor Salonu i ulicy (1847), Narcyza Żmichowska (1819 - 1876) - autorka Poganki (1846) i Walery Łoziński (1837 - 1861) -autor Zaklętego dworu (1859). Twórczość literacką zaczynał wtedy również Teodor Tomasz Jeż (właśc. Zygmunt Miłkowski, 1824 - 1915), powieściopisarz i publicysta, aktywny działacz polityczny i niepodległościowy.

Do grona najbardziej płodnych pisarzy polskich należał Józef Ignacy Kraszewski (1812 - 1887), autor 223 tomów prozą. Cykl jego powieści historycznych obejmował prawie całokształt dziejów Polski, zaczynał się bowiem w okresie legendarnych Popiela i Piasta, a kończył w czasach saskich. Kraszewski pisał również powieści o tematyce ludowej (Ulana, 1843) i społeczno - obyczajowe (wielotomowa Latarnia czarnoksięska,  1843 -1844). Był także dziennikarzem, eseistą i działaczem społecznym. Ostatni okres życia spędził na emigracji.

Duża grupa poetów krajowych wywodziła się ze środowiska powstańców listopadowych i czynnych konspiratorów polistopadowych. Dlatego też w ich twórczości, obok tematów związanych z aktualnym życiem społeczno-obyczajowym, znajdujemy wiele treści ideowo - patriotycznych. Tzw. szkołę ukraińską po śmierci Antoniego Malczewskiego (1793 - 1826) reprezentowali Seweryn Goszczyński i Józef Bohdan Zaleski.

Uczestnik ataku na Belweder 29 listopada 1830 roku, współzałożyciel tajnego spisku w Galicji (Stowarzyszenia Ludu Polskiego) -    Seweryn Goszczyński (1801 - 1876) wyemigrował w 1838 roku do Francji, gdzie współpracował z prasą Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, głównie z satyrycznym "Pszonką". Był autorem Zamku kaniowskiego  i Nocy Belwederskiej. Na emigracji od 1832 roku przebywał także Józef Bohdan Zaleski (1802 - 1886), autor dumek (pieśni wzorowanych na ludowych) opartych na motywach polsko-ukraińskich. Najbardziej znane z nich to: Dumka hetmana Kosińskiego i Dumka Mazepy.

Uczestnikiem powstania listopadowego i Wiosny Ludów był mieszkający w Galicji Wincenty Pol (1807 - 1882), twórca pieśni żołnierskich i wierszy patriotycznych sławiących piękno wsi polskiej, które wydane   zostały w zbiorze: Pieśni Janusza oraz w poemacie Pieśń o ziemi naszej.

Spod pióra Kornela Ujejskiego (1823 - 1897), ziemianina galicyjskiego, związanego z lwowskim środowiskiem kulturalnym, wyszedł Maraton oraz Skargi Jeremiego ze słynnym Chorałem, będącym lamentem nad rewolucją 1846 roku Podobnie do Goszczyńskiego potoczyły się losy Lucjana Siemieńskiego (1807 - 1877), powstańca listopadowego, członka konspiracyjnego Stowarzyszenia Ludu Polskiego, który po wyjeździe na emigrację współpracował z "Pszonką". Był autorem Dumek i poematu Trzy wieszczby.

Do najmłodszego pokolenia romantyków należał pochodzący ze wschodniej Galicji Mieczysław Romanowski (1834 - 1863), który wiosną 1863 roku przekroczył granicę zaboru rosyjskiego i przedarł się do powstania, gdzie poniósł śmierć na polu walki. Gustaw Ehrenberg (1818 - 1895), naturalny syn cara Aleksandra I i Heleny Rautenstrauchowej, współzałożyciel "Świętokrzyżców" - warszawskiej filii Stowarzyszenia Ludu Polskiego, wszedł do historii literatury rewolucyjnym wierszem: Szlachta w roku 1831, zaczynającym się od słów "Gdy naród do boju wystąpił z orężem...". Utwór ten do dnia dzisiejszego śpiewany jest jako pieśń programowa organizacji ludowych.

Bardzo popularnym poetą był pochodzący z Litwy Władysław Syrokomla (pseudonim Ludwika Kondratowicza, 1823 - 1862) nazywany "lirnikiem wioskowym", autor m.in. Gawęd i rymów ulotnych i Urodzonego Jana Dęboroga.

Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000