Powstanie styczniowe 1863 roku - dowódcy i liczebność strony polskiej

Ze względu jednak na swe rozproszenie były trudne do zlikwidowania. Niewielkie oddziały partyzanckie miały oparcie wśród ludności, rozsypywały się wprawdzie po przegranych potyczkach, ale w ich miejsce tworzyły się nowe.

W całym powstaniu styczniowym stoczono ponad 1200 bitew i potyczek, ale tylko kilku dowódców utrzymało swe oddziały przez dłuższy czas.

Najczęściej powtarzały się w raportach przesyłanych władzom powstańczym nazwiska Edmunda Calliera, Zygmunta Chmieleńskiego, Dionizego Czachowskiego, płka Marcina  Lelewela-Borelowskiego, gen. Józefa Hauke-Bosaka i gen. Michała Kruka-Heydenreicha. Ten ostatni w bitwie pod Żyrzynem zdobył rosyjski transport około 200 tys. rubli.

Spektakularny sukces odniósł też Aleksander Waszkowski, który wykradł z gmachu Komisji Skarbu tzw. Kasę Główną Królestwa Polskiego. W ręce powstańców dostało się wówczas 3,6 mln rubli, z czego jednak tylko 0,5 mln w gotówce, a reszta w papierach wartościowych, których nie można było spieniężyć po ogłoszeniu ich numerów przez rząd carski.

Dużego wsparcia udzielali powstaniu Polacy z zaboru austriackiego i pruskiego, organizując nie tylko dostawy broni i pomoc materialną, ale formując też całe oddziały ochotników, które po przekroczeniu granicy przystępowały do walki z Rosjanami. Grupy te najczęściej szybko ulegały likwidacji bądź po pierwszym niepowodzeniu wracały do Galicji lub Poznańskiego.

Poważniejsze znaczenie miały jedynie wysłane z Wielkopolski dwie ekspedycje Edmunda Taczanowskiego. W oddziałach powstańczych walczyli również ochotnicy z wielu krajów europejskich: Czesi, Francuzi, Niemcy, Serbowie, Słowacy, Węgrzy, Włosi, jak i liczni - związani z ruchem rewolucyjnym - oficerowie narodowości rosyjskiej i ukraińskiej, którzy zdezerterowali z armii carskiej.

Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000