Prasa polska po powstaniu listopadowym
W czasie powstania listopadowego ukazywało się kilkadziesiąt gazet i czasopism, z których zdecydowana większość propagowała walkę o niepodległość narodu polskiego. Po upadku powstania tematy niepodległościowe kontynuowane były przez czasopisma ukazujące się na emigracji.
W latach 1832 - 1862 uczestnicy Wielkiej Emigracji wydawali około 120 czasopism polskich, w tym około 30 w językach obcych. Te ostatnie miały wpływać na opinię publiczną państw Europy zachodniej i budzić sympatię tamtejszych społeczeństw dla sprawy polskiej.
Czasopisma emigracyjne toczyły zażarte polemiki na temat odpowiedzialności za klęskę powstania, tworzyły wizje przyszłej walki wyzwoleńczej i modelu Polski odrodzonej. Spośród czasopism emigracyjnych największe znaczenie uzyskały m.in.: "Demokrata Polski" (1837 - 1863), "Nowa Polska" (1833 - 1845), "Kronika Emigracji Polskiej" (1834 - 1839) i "Trzeci Maj" (1839 - 1848).
Prasa codzienna w Królestwie Polskim w pierwszym dziesięcioleciu po upadku powstania listopadowego była uboga pod względem treści, podlegała bowiem zaostrzonej cenzurze prewencyjnej. Wolno było tylko publikować informacje krajowe zgodne z polityką rosyjskich władz okupacyjnych, a wiadomości zagraniczne - jedynie przedrukowywać z najbardziej reakcyjnych gazet Europy Zachodniej.
Zmniejszyły się też znacznie nakłady prasy informacyjnej. Jeżeli w 1830 roku siedem dzienników warszawskich posiadało łączny nakład ok. 7000 egz., to w latach 1832 - 1834 w całym Królestwie kolportowano nie więcej niż 3000 egz. gazet informacyjnych.
W Warszawie ukazywały się m.in.: "Kurier Warszawski", "Gazeta Warszawska", "Dziennik Powszechny" i "Gazeta Codzienna". W Wilnie wychodził "Kurier Litewski", który przekształcony został w dwujęzyczne pismo polsko-rosyjskie.
Także poza zaborem rosyjskim polska prasa informacyjna rozwijała się bardzo słabo. W Krakowie istniała nadal "Gazeta Krakowska", we Lwowie wydawano "Gazetę Lwowską". W Wielkopolsce ukazywała się "Gazeta Wielkiego Księstwa Poznańskiego".
Znaczny wzrost ilościowy i jakościowy prasy nastąpił w okresie Wiosny Ludów. W Krakowie ukazywać się zaczęła liberalno-demokratyczna gazeta codzienna "Jutrzenka", a we Lwowie "Dziennik Narodowy" i "Gazeta Narodowa", która początkowo wychodziła pod tytułem "Rada Narodowa".
W okresie Wiosny Ludów, chociaż bez związku z tymi wydarzeniami, ukazywać się zaczął w Krakowie (3 listopada 1848) konserwatywny "Czas", najbardziej znana polska gazeta XIX wieku (wydawany był w Krakowie aż do 1934 roku, następnie w Warszawie do 1939 roku).
Dalsze ożywienie prasy codziennej nastąpiło w połowie lat pięćdziesiątych XIX wieku. Przełom zapoczątkowały gazety: "Dziennik Warszawski" i "Dziennik Poznański", a także krakowski "Czas", które zwiększyły wówczas format i objętość, wprowadziły nowe działy, korespondencje zagraniczne i felietony.
Na początku lat czterdziestych władze zezwoliły na wydawanie w Warszawie periodyków naukowych i literackich. Duże znaczenie zyskały: miesięcznik naukowy o profilu humanistycznym "Biblioteka Warszawska" oraz zajmujący się głównie filozofią i zagadnieniami społecznymi "Przegląd Naukowy", wokół którego zgrupowali się przyjaciele Edwarda Dembowskiego.
Także w innych zaborach wydawano czasopisma o tematyce naukowo-literackiej. W Poznaniu ukazywał się "Tygodnik Literacki" o tendencjach demokratycznych, a we Lwowie dwutygodnik "Dziennik Mód Paryskich". Czasopismo lwowskie przeznaczone początkowo "dla pań", zawierające dodatki z zakresu mody, z czasem stało się ciekawym magazynem literackim, grupującym wokół siebie pisarzy, poetów i historyków.
U schyłku lat 50. XIX w. na ziemiach polskich pojawiły się pierwsze czasopisma ilustrowane. Momentem przełomowym było założenie w Warszawie (1 października 1859 roku) "Tygodnika Ilustrowanego", który po wielu przeobrażeniach dotrwał do 1939 roku. "Tygodnik Ilustrowany" już w dwóch pierwszych latach istnienia osiągnął znaczną poczytność i miał aż 3300 prenumeratorów.
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000
