Proletariat I, Wielki Proletariat, właściwie Międzynarodowa Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat
Pierwsza partia robotnicza na ziemiach polskich, założona 1 IX 1882 roku w Warszawie z inicjatywy Ludwika Waryńskiego.
Program partii był zbieżny z celami, jakie wytknął przed międzynarodowym ruchem robotniczym Manifest Komunistyczny: obalenie kapitalizmu i wprowadzenie na drodze powszechnej rewolucji ustroju socjalistycznego, w którym środki produkcji będą własnością państwa, praca najemna zostanie zastąpiona pracą kolektywną i zniesiona zostanie wszelka niesprawiedliwość społeczna i ucisk polityczny (z tego też powodu w programie nie znalazły się hasła niepodległościowe).
Doraźnym celem stała się walka o poprawę bytu robotników głównie poprzez strajki, demonstracje i akcje propagandowo-oświatowe.
Partia organizowała sieć kółek socjalistycznych, którymi objęto Warszawę, Łódź, Zagłębie Dąbrowskie, docierając do Galicji.
W 1883 roku został aresztowany Ludwik Waryński, a jego miejsce zajął przybyły z Rosji Stanisław Kunicki, który doprowadził do porozumienia z anarchistyczną organizacją rosyjską Narodna Wola, co spowodowało zmianę dotychczasowych metod działania - nacisk położono na akcje terrorystyczne.
W 1884 roku struktury partii zostały niemal całkowicie rozbite. Po aresztowaniu S. Kunickiego kierownictwo objęła Maria Bohuszewiczówna podejmując próby odbudowy partii.
W 1885 roku odbył się proces, w którym czterech działaczy partii zostało skazanych na śmierć (Stanisław Kunicki, Piotr Bardowski, Jan Pietrusiński, Michał Ossowski), a szesnastu (w tym Waryński) na zsyłkę i wieloletnią katorgę.
W następnych latach odbyło się wiele procesów przeciwko członkom Wielkiego Proletariatu, które doprowadziły do ostatecznego rozbicia partii w lipcu 1886 roku.
------
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 1999
