Romantyzm w Polsce i na świecie
Potężny prąd umysłowo - literacko - artystyczny zwany romantyzmem, występujący w literaturze i sztuce całej Europy oraz Ameryki Północnej zasadniczo w okresie między Wielką Rewolucją Francuską a Wiosną Ludów, rozpoczął się w Polsce jeszcze przed powstaniem listopadowym i trwał do powstania styczniowego 1863-1864.
Jego pierwszą u nas manifestacją było wydanie w 1822 roku w Wilnie t. 1 Poezji Adama Mickiewicza. W krajach europejskich wystąpiły wówczas wyraźne dążenia do przeobrażeń wewnętrznych w duchu demokratycznym oraz do odrodzenia bądź wyzwolenia narodowego.
W różnych częściach Europy powstawały tajne związki skierowane przeciwko despotyzmowi oraz wybuchały wolnościowe zrywy, z których najważniejsze to: powstanie greckie (1824), powstanie dekabrystów w Rosji (1825), ruchy rewolucyjne we Francji, Belgii i w Niemczech (lata 1830 - 1834), ruch czartystowski w Anglii (1836) oraz powszechna Wiosna Ludów w 1848 roku
Hasła przenikające całą ówczesną europejską literaturę romantyczną: wolność dla narodów i ludów jej pozbawionych, potępienie despotyzmu, walka z przesądami krępującymi wolność jednostki ludzkiej - przybrały w warunkach polskich szczególnie silny ładunek emocjonalny. Wobec zniewolenia narodu najważniejszą kwestią polskiego romantyzmu stała się walka o niepodległość Polski, kształtowanie twórczej, prometejskiej postawy wobec rzeczywistości. W tej postawie było miejsce na ból i poświęcenie dla ojczyzny, a nawet na ofiarę z życia.
Upadek powstania listopadowego spowodował odpływ z kraju nie tylko przywódców wojskowych i liderów politycznych, ale także sił intelektualnych. W pierwszym trzydziestoleciu XIX w. polską stolicą kulturalną była Warszawa. Także Wilno pełniło wówczas ważne funkcje kulturotwórcze.
Po upadku powstania, gdy grupy czołowych intelektualistów opuściły kraj, gdy uniwersytety w Warszawie i Wilnie oraz towarzystwa naukowe tam działające zostały zlikwidowane, a jedyny polski uniwersytet w Krakowie wegetował - największym ośrodkiem polskiego życia kulturalnego stał się Paryż. Mniejsze ośrodki ukształtowały się w Dreźnie (tuż po upadku powstania), Londynie i Brukseli. Literatura emigracyjna nie była ograniczona żadną cenzurą, bowiem francuskie, angielskie czy niemieckie organa cenzorskie nie interesowały się dziełami literackimi wydawanymi w języku polskim.
Polska kultura rozwijała się jednak jednostronnie. Osiągnięcia na poziomie światowym zanotowano w literaturze, zwłaszcza w poezji, oraz w muzyce, historii, filozofii i publicystyce społeczno-politycznej. Były to dziedziny nie wymagające dużych nakładów finansowych, kosztownych warsztatów i laboratoriów naukowych, a dawały się uprawiać indywidualnie i w kameralnych warunkach. W kraju brak mecenatu państwowego czy magnackiego spowodował upadek nauk technicznych i przyrodniczych, wymagających drogich laboratoriów i zbiorów, oraz wegetację teatru.
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000
