Rozwój nauk humanistycznych na ziemiach polskich w czasach romantyzmu
W polskiej nauce największe osiągnięcia zanotowano w dziedzinach humanistycznych, głównie w historii i filozofii. Obie te nauki można było uprawiać indywidualnie, poza szkołami wyższymi i instytucjami naukowymi, często korzystając z prywatnych zbiorów.
Najwybitniejszym historykiem ówczesnej doby był Joachim Lelewel (1786 - 1861), który wydalony z Francji, od 1833 roku przebywał w swojej brukselskiej samotni, nie przyjmując proponowanej mu tam katedry uniwersyteckiej. Zakres jego zainteresowań historycznych był bardzo szeroki. Dużo uwagi poświęcał historii powszechnej oraz dziejom Polski i Słowiańszczyzny, a także naukom pomocniczym: numizmatyce, geografii historycznej i kartografii średniowiecznej.
Studia z zakresu nauk pomocniczych przyniosły mu uznanie w nauce europejskiej. Lelewel był twórcą szkoły historycznej, która duże znaczenie przywiązywała do zagadnień społecznych oraz doceniała rolę ludu w dziejach. Główne jego prace ukazywały się w latach trzydziestych i czterdziestych, a później zebrane zostały w zbiorze: Polska, dzieje i rzeczy jej (t. 1 - 20, 1854 - 68).
Rozprawy Lelewela dawały historiozoficzną podbudowę polskim demokratom na emigracji i w kraju. W kraju kontynuatorami tradycji lelewelowskiej byli: Jędrzej Moraczewski (1802 - 1855), Karol Szajnocha (1818 - 1868) i Henryk Schmitt (1817 - 1883).
Z poglądami Lelewela nie zgadzali się historycy emigracyjni związani z Hotelem Lambert: Karol Sienkiewicz (1793 - 1860) i Karol Boromeusz Hoffman (1798 - 1871), propagujący teorię o przewodniej roli magnaterii i wyjątkowym znaczeniu systemu monarchicznego w dziejach Polski.
Polscy filozofowie epoki romantyzmu odwoływali się do heglizmu. Stworzyli oni odrębną "filozofię narodową", której podstawą był mesjanizm, przypisujący narodowi polskiemu posłannictwo zbawienia ludzkości.
Wybitnymi przedstawicielami tego nurtu byli: August Cieszkowski (1814 - 1894), Bronisław Trentowski (1808 - 1869), Józef Maria Hoene-Wroński (1776 - 1853), Józef Kremer (1806 - 1875) oraz Karol Libelt (1807 - 1875), a także Edward Dembowski (1822 - 1846).
W dobie romantyzmu zaczęła rozwijać się w Polsce także nowa dyscyplina naukowa - etnografia. Stało się to głównie za sprawą Oskara Kolberga (1814 - 1890), który w latach 1842 - 45 wydał pięć zeszytów Pieśni ludu polskiego. Zbiór ten, poszerzony informacjami o zwyczajach i obrzędach, stał się zaczątkiem podjętego przez Kolberga monumentalnego wydawnictwa: Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce (1857 - 1890).
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000
