Rozwój rolnictwa pod zaborami po reformie uwłaszczeniowej
Utrudnieniem dla rozwoju rolnictwa była szachownica pól, powstała w wyniku uwłaszczenia. Przyjęcie zasady, że chłop otrzymywał na własność ziemię uprawianą w chwili wprowadzenia reformy, spowodowało, że gospodarstwa chłopskie składały się z porozrzucanych działek.
Stwarzało to konieczność wytyczenia sieci dróg dojazdowych, zajmujących w sumie pokaźny areał. Szachownica gruntów utrudniała także meliorację, która w wielu regionach była niezbędna.
W zaborze pruskim z szachownicą gruntów uporano się w okresie regulacji, dokonując separacji gruntów chłopskich od folwarcznych. W zaborze rosyjskim komasację i separację gruntów rozpoczęto już przed uwłaszczeniem. Reforma uwłaszczeniowa przyspieszyła ten proces, ale pod koniec XIX w. szachownica obejmowała jeszcze blisko 5,3 mln morgów ziemi.
W Galicji praktycznie do 1899 roku nic w sprawie komasacji nie uczyniono, a w latach następnych proces ten przebiegał bardzo wolno. Zaciążyło to niewątpliwie na postępie rolnym tej dzielnicy, w której przetrwały także inne krępujące prawa feudalne, jak ustawa łowiecka, dająca dziedzicowi prawo polowania i posiadania broni, czy przywilej propinacyjny, teoretycznie zlikwidowany w 1890 roku, a faktycznie utrzymujący się przez kilkadziesiąt następnych lat.
W pierwszym okresie po uwłaszczeniu czynnikiem stymulującym ogólny wzrost produkcji rolnej był stały wzrost obszarów uprawnych. Uwidocznił się szczególnie w Królestwie Polskim, gdzie w latach 1859 - 1907 powierzchnia upraw zwiększyła się o blisko milion hektarów. Na większości zagospodarowanych już obszarów wprowadzenie gospodarki ekstensywnej było niemożliwe.
Tymczasem koniunktura rolna nakręcana przez rozwijający się przemysł stale rosła. Jedynym wyjściem stała się intensyfikacja produkcji rolnej poprzez zastosowanie nowych technik upraw i mechanizację. Podstawowa zmiana polegała na odejściu od trójpolówki i zastąpieniu jej uprawą ciągłą (bezugorową).
Wprowadzenie (na ogół przy zastosowaniu zmianowania trzyletniego) płodozmianu wpłynęło na rozwój upraw niektórych roślin, zwłaszcza koniczyny i ziemniaków. Dalsze - obok płodozmianu - nowości to udoskonalenie techniki uprawy roli poprzez głęboką orkę, zastosowanie nowoczesnych narzędzi i maszyn rolniczych oraz nawożenie gleby.
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000
