Rusyfikacja na ziemiach polskich po powstaniu styczniowym
Charakterystycznym zjawiskiem doby postyczniowej był szeroko zakrojony proces rusyfikacji.
Szczególnie ostry charakter przybrał on na Litwie, gdzie wszechwładny generał-gubernator Konstantin Murawiow realizował hasło "Litwa to Rosja, a mieszkańcy Litwy to Rosjanie". W pierwszej kolejności odsunięto Polaków od funkcji publicznych, a na ich miejsce sprowadzano Rosjan, którym gwarantowano uprzywilejowaną pozycję społeczną i materialną. W 1867 roku wyłączono Polaków od piastowania godności marszałków powiatowych i urzędników w deputacjach szlacheckich i kancelarii marszałkowskiej.
Już w 1863 roku język polski usunięto z urzędów i z oficjalnej korespondencji, w roku następnym nakazano księżom rzymskokatolickim prowadzenie metryk parafialnych po rosyjsku. Zamknięto polskie placówki kulturalno - oświatowe, a do szkół wprowadzono język rosyjski.
Używanie języka polskiego na terenie szkoły było karane, a w niektórych przypadkach relegowano ze szkoły z "wilczym biletem", uniemożliwiającym podjęcie nauki w innych szkołach na terenie cesarstwa. Z biegiem czasu językiem polskim można się było posługiwać jedynie w domu.
Wszelkie napisy w miejscach publicznych wykonane były po rosyjsku, w 1865 roku wprowadzono na Litwie zakaz wykonywania jakichkolwiek druków w językach litewskim i polskim, a także w języku białoruskim przy użyciu czcionki łacińskiej.
Od 1874 roku zakaz ten dotyczył także języka ukraińskiego. Podobny przebieg miała rusyfikacja na ziemiach byłego Królestwa Polskiego.
Najpierw zrusyfikowano szkolnictwo wyższe. W 1869 roku zamknięto Szkołę Główną w Warszawie, a na jej miejsce otwarto Uniwersytet Warszawski z rosyjskim językiem wykładowym.
W tym też roku otwarto w Puławach Instytut Rolniczo-Leśny, o całkowicie rosyjskim charakterze. Równolegle prowadzona była rusyfikacja szkolnictwa średniego.
W latach 1866 - 69 wprowadzono język rosyjski do szkół średnich, a od 1871 roku stał się obowiązkowym przedmiotem nauczania w szkołach elementarnych, by od roku 1885 stać się językiem wykładowym. Posady nauczycielskie oddawano Rosjanom, nie zawsze bacząc na ich kwalifikacje pedagogiczne.
W życiu publicznym i w urzędach obowiązywał język rosyjski.
------
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 1999
