Śląsk Cieszyński po powstaniu styczniowym
Śląsk Cieszyński - druga dzielnica polska pod zaborem austriackim - przeżywał znaczącą repolonizację jeszcze w okresie Wiosny Ludów. Dalsze ożywienie polskiego ruchu narodowego na tym terenie wynikało przede wszystkim z zacieśniających się kontaktów z Galicją.
Dużą rolę w tym ruchu odgrywała "Gwiazdka Cieszyńska", wydawana przez Pawła Stalmacha od marca 1851 roku Dalsze ożywienie kontaktów ziemi cieszyńskiej z Polakami, głównie pochodzącymi z Kongresówki, nastąpiło w czasie powstania styczniowego. Wielu jego uczestników znalazło schronienie w Cieszynie i okolicach. W sierpniu 1869 roku odbył się w Sibicy koło Cieszyna wielki wiec narodowy, na który przybyli Polacy ze Śląska, Poznania, Prus Zachodnich, Kongresówki, Litwy, Ukrainy i z Galicji (tych oczywiście było najwięcej).
W czasie tej manifestacji w licznych wystąpieniach podkreślano polski charakter Śląska Cieszyńskiego oraz zwracano uwagę na konieczność przeciwdziałania germanizacji tego kraju. W celu przeciwdziałania germanizacji młodego pokolenia w 1872 roku założono Towarzystwo Pomocy Naukowej dla Księstwa Cieszyńskiego, którego zadaniem było niesienie pomocy materialnej młodzieży szkolnej i studentom, zaś w 1884 roku założono naczelną instytucję kulturalno-oświatową - Macierz Szkolną - która około 10 lat później założyła gimnazjum polskie w Cieszynie.
Swobody konstytucyjne umożliwiły również polskiej ludności na Śląsku Cieszyńskim aktywizację polityczną. Przedstawiciel polskiej ludności po raz pierwszy wszedł do sejmu krajowego w Opawie w roku 1867, 4 lata później liczba reprezentantów polskich wzrosła do czterech. Pochodzili oni z okręgów wiejskich, gdzie ze względu na przekrój narodowy mieli największe szanse, miasta bowiem opanowane były przez Niemców.
Bezpośrednie wybory do Rady Państwa w 1873 roku pozwoliły wprowadzić z kurii chłopskiej pierwszego polskiego posła ze Śląska Cieszyńskiego. Był nim Jerzy Cienciała, który w swoim okręgu wyborczym uzyskał 62% głosów. Mając swoich przedstawicieli w sejmie krajowym i wiedeńskim rozpoczęli Polacy na drodze parlamentarnej przeciwdziałać germanizacji na tym terenie, jednakże z małym skutkiem, ponieważ w ciałach tych stanowili zdecydowaną mniejszość.
Przykładowo sejm śląski w Opawie opanowany był nieomal całkowicie przez przedstawicieli ludności niemieckiej, której system kurialny stwarzał szczególnie dogodne warunki wyboru. Wielka własność niemiecka miała 10 mandatów, zgermanizowane miasta - też 10, Izbie Przemysłowo- Handlowej w Opawie (zupełnie zgermanizowanej) przypadały 2 mandaty, jedynie z gmin wiejskich, posiadających 9 mandatów, wybierano Polaków. W takim układzie każdy wniosek mógł być przegłosowany przez większość niemiecką.
Germanizacji służą też różnego rodzaju organizacje (jak m.in. Schulverein czy Nordmark), które finansowane były przez miejscowych obszarników, burżuazję, zarządy kolei północnej i koszycko-bogumińskiej. Obserwuje się również rozbudowę niemieckich szkół prywatnych, wspomaganych przez władze krajowe i magistraty miejskie, nakłaniające Polaków, aby do nich posyłali swoje dzieci.
Sytuację Polaków, pogarszał dodatkowo ferment i tarcia na tle wyznaniowym pomiędzy katolikami a protestantami. Wśród ludności polskiej powstały dwa przeciwstawne ugrupowania. Pierwszy, kierowany przez księdza Ignacego Świeżego, to Związek Śląskich Katolików, drugi zaś to Polskie Towarzystwo Ludowe, czele którego stali ewangelicy Andrzej i Jerzy Cienciałowie.
Tarcia te wykorzystały ludność i władza niemiecka starające się stopniowo asymilować polską ludność wiejską m.in. poprzez sztuczne podtrzymywanie językowej i kulturalnej odrębności regionu cieszyńskiego oraz szerzenie opinii o wyższości języka i kultury niemieckiej. Poglądy takie prezentowano w pismach wydawanych w języku polskim "Nowiny Śląskie’ (założone w 1868 roku) i "Nowy Czas" (wychodzący od 1877 roku). Ruch ten, nazywany ślązakowszczyzną, osiągnął duże rozmiary w powiatach skoczowskim i strumieńskim.
--
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 1999
