Twórczość literacka w latach Królestwa Polskiego - klasycyzm i romantyzm
W początkach istnienia Królestwa Polskiego, podobnie jak było to w okresie Księstwa Warszawskiego, środowiska intelektualne i literackie nawiązywały często do tradycji literatury polskiej doby stanisławowskiej.
W twórczości literackiej obowiązywały wówczas klasycystyczne kanony stylistyczne, zaczerpnięte z rygorystycznych norm poetyki francuskiej, które opisali Feliks Bentkowski i Euzebiusz Słowacki w 1814 roku. Program estetyczny opierał się na wzorach antycznych, rzymskich i greckich, które uznawano za doskonałe pod względem artystycznym. Dbałość o stylistykę i formę utworu zaczęła górować nad treścią. Wybitnymi przedstawicielami klasycyzmu, uznanymi autorytetami w dziedzinie estetyki i smaku literackiego, byli Kajetan Koźmian, Ludwik Osiński i Alojzy Feliński.
W Królestwie Polskim rozwijał się wówczas także kierunek literacki zapoczątkowany u schyłku XVIII wieku, a zwany sentymentalizmem, charakteryzujący się przesadnym akcentowaniem przeżyć uczuciowych. Do głównych jego reprezentantów zaliczyć można m.in.: Kazimierza Brodzińskiego, Fryderyka Skarbka, ks. Marię Wirtemberską, a także Juliana Ursyna Niemcewicza.
Wykładowca literatury w szkołach pijarskich, a od 1822 roku na Uniwersytecie Warszawskim, Kazimierz Brodziński wszedł do historii literatury polskiej sielanką Wiesław (1820), w której opisał wdzięk, urodę i odrębność życia wiejskiego. Fryderyk Skarbek, z zawodu ekonomista, był autorem powieści, komedii, pamiętników oraz poważnych rozpraw historycznych. Księżna Maria Wirtemberska zapoczątkowała w Królestwie Polskim powieść sentymentalną Malwina, czyli domyślność serca (1816 roku), Julian Ursyn Niemcewicz pisał zaś powieści historyczno - obyczajowe.
Niektórzy pisarze okresu klasycystycznego starali się docierać także do szerszego, niewyrobionego grona czytelników, których chcieli oświecić i rozbudzić w nich miłość do ojczyzny. Duże zasługi w tym zakresie położyła Klementyna Tańska - pionierka wykształcenia kobiet, autorka pogadanek dla matek, księżna Izabela Czartoryska - autorka opowiastek historycznych, przeznaczonych dla chłopów, nawet Joachim Lelewel, który specjalnie dla młodzieży szkolnej napisał Dzieje Polski potocznym sposobem opowiedziane.
W latach dwudziestych XIX wieku zaczęły docierać na ziemie polskie z Anglii i Niemiec utwory George’a Byrona, Waltera Scotta, Johanna Wolfganga Goethego i Friedricha Schillera, które zrywały z przebrzmiałymi i już skostniałymi formami klasycystycznymi.
Nowy kierunek literacko-społeczny, reprezentowany przez owych pisarzy, zwany był romantyzmem. Pisarze tego nurtu idealizowali wolność jednostki wyzwolonej z więzów nałożonych przez dawne autorytety, głosili hasła odrodzenia bądź wyzwolenia narodów i ludów, propagowali potrzebę przebudowy świata. Romantycy przyznawali pierwszeństwo uczuciom i wierze przed rozsądkiem i rozumem, przeciwstawiali dworskiej sztuczności autentyczność i naturę.
Pionierem nowego kierunku w polskiej literaturze był Adam Mickiewicz, którego wydane w Wilnie w 1822 roku tomiki poezji stanowiły przełom w dotychczasowej estetyce literackiej. Szermierzami idei romantycznych byli też poeci Seweryn Goszczyński, Antoni Malczewski oraz publicysta i krytyk literacki (a także spiskowiec) Maurycy Mochnacki.
Charakterystyczne dla romantyzmu europejskiego cechy, jak umiłowanie wolności i zwrot w kierunku ludu - narodu, odpowiadały ówczesnym aspiracjom wyzwoleńczym polskiej młodzieży. Młoda inteligencja warszawska zaczęła atakować pozycje klasyków, ich przywileje i ugodową postawę wobec zaborców. Spór klasyków z romantykami znajdował więc swoje odbicie nie tylko w literaturze, ale także w dziedzinie polityki.
Momentem zwrotnym w owym sporze było pojawienie się 1828 roku w Warszawie pierwszych tomików Konrada Wallenroda Adama Mickiewicza. Mimo iż akcja utworu, który posiadał podtytuł: Powieść historyczna z dziejów litewskich i pruskich, osadzona była w końcu XIV wieku, odnoszono go do współczesności i szukano w nim usprawiedliwienia wszystkich czynów, nawet nieetycznych, podejmowanych dla oswobodzenia ojczyzny. Współcześni uznali poemat Mickiewicza za inspirację do powstania zbrojnego, mającego wywalczyć niepodległą Polskę.
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000
