Uprzemysłowienie Galicji na przełomie XIX i XX wieku
Mimo że "ugoda" polsko-ruska z 1890 roku miała stosunkowo krótki żywot, spowodowała istotne i trwałe zmiany w środowisku Ukraińców galicyjskich, przede wszystkim przewagę wśród galicyjskiej inteligencji utracili moskalofile.
W 1890 roku powstała Ukraińska Partia Radykalna z Cyrylem Trylowskim na czele, w 1897 roku zaś założono ukraińską partię socjaldemokratyczną, której przywódcą i teoretykiem stał się Mikołaj Hankiewicz.
W okresie tym coraz bardziej kluczowa staje się sprawa uprzemysłowienia Galicji. W 1882 roku założony został Bank Krajowy, jednakże początkowo nie miał większych sukcesów, co wynikało głównie z braku funduszy krajowych. Inne instytucje finansowe szybko kończyły swą działalność bankructwem, co wynikało zazwyczaj z ich spekulacyjnego charakteru. Tak m.in. upadł Bank Kredytowy, gdzie zaangażował duże pieniądze ks. Adam Sapieha. Ponadto zaczyna się w Galicji rozwijać przemysł naftowy, który ściąga do siebie większe kapitały zagraniczne, dając "nafcie" określone podstawy i trwalsze perspektywy.
W 1883 roku ukazała się broszura Tadeusza Rutowskiego pt. "W sprawie uprzemysłowienia krajowego, zawierająca program industrializacji Galicji". Autor wskazywał na pilną potrzebę rozpoczęcia świadomej polityki ekonomicznej, stworzenia wielkokapitalistycznego przemysłu, subwencjonowanego głównie z funduszy krajowych. Rutowski tłumaczył, że Galicja bez przemysłu zawsze będzie krajem zacofanym i wykorzystywanym.
Postulaty te i cały program nie zostały jednak zaakceptowane przez ziemiaństwo, jak również przez władze krajowe, którym dobrze było w aktualnym układzie i strukturze gospodarczej. Wpływ na ówczesny stan galicyjskich inwestycji przemysłowych miał zapewne również istniejący jeszcze w latach 80. duży deficyt galicyjskiego budżetu krajowego. Budżet zaczął się dopiero stabilizować dzięki reformom ministra skarbu, Juliana Dunajewskiego, jednakże na wypracowanie znaczących dochodów trzeba było czekać około 20 lat.
W latach 80. XIX wieku rozpoczyna się działalność gospodarcza i polityczna Stanisława Szczepanowskiego. Doświadczenia zdobył głównie w czasie pobytu w Anglii, gdzie przez kilkanaście lat pracował m.in. jako inżynieroku Po przyjeździe do Galicji dysponował już dużą gotówką i począł działać jako przedsiębiorca naftowy. Od 1886 roku stał się ważną osobą publiczną, wchodząc jako poseł do parlamentu austriackiego. W trzy lata później został posłem sejmu galicyjskiego.
W tym samym roku założył pierwsze Galicyjskie Towarzystwo Akcyjne dla Przemysłu Naftowego. Nieco wcześniej wydał Szczepanowski książkę "Nędza Galicji w cyfrach" (1888), która wkrótce przyniosła autorowi sławę w całej Galicji.
Praca ta, mimo że często prezentowała przejaskrawiony obraz galicyjskiej gospodarki, odegrała ważną rolę popularyzatorską. Przede wszystkim zwróciła uwagę inteligencji polskiej na sprawy dotąd publicznie nie poruszane. W swoich wywodach oparł się Szczepanowski na statystyce, wykazując m.in. niski poziom egzystencji ludu galicyjskiego.
Pisał o powszechnym głodzie skracającym życie (ubytek roczny szacował na ok. 50 tys. umierających w nędzy). Niedożywienie wiązał m.in. z małą wydajnością galicyjskiego rolnictwa. Zjawisko to uogólnił powiedzeniem, "każdy Galicjanin pracuje za ćwierć, a je za pół człowieka", które stało się bardzo wówczas popularne. Wobec takiej sytuacji Szczepanowski proponował program pozytywny, odnoszący się nie tylko do przemysłu, który w Galicji był jeszcze w stadium początkowym, ale przede wszystkim do rolnictwa, gdzie należało według niego wprowadzić daleko idącą intensyfikację produkcji.
Propaganda gospodarcza Szczepanowskiego znalazła poparcie demokratów galicyjskich, którzy wciągnęli go w działalność parlamentarną. Z braku czasu nie był w stanie nadzorować własnego przedsiębiorstwa, które wkrótce upadło, rujnując go finansowo. Odejście z parlamentu (1897), proces sądowy i niepowodzenia gospodarcze spowodowały m.in. przedwczesną śmierć Szczepanowskiego (1900).
Mimo osobistego niepowodzenia, lansował Szczepanowski na terenie zaboru austriackiego nowe tendencje gospodarcze zapożyczone z Europy Zachodniej. Wywołały one zainteresowanie również wśród Polaków z pozostałych zaborów.
Kiedy w 1894 roku, w rocznicę powstania kościuszkowskiego, doszło we Lwowie do zorganizowania Wystawy Krajowej - na której nie tylko demonstrowano dorobek krajowy, ale również wyraźnie propagowano plany gospodarcze Galicji - spowodowało to niebawem ożywienie gospodarcze kraju i nawiązanie liczących się stosunków gospodarczych, handlowych, kulturalnych i innych z Kongresówką i zaborem pruskim.
------
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 1999
