"W ten sposób ukształtował się nowoczesny naród polski"

PAP: Dzięki jakiej tradycji intelektualno-kulturowej udało się nam przetrwać 123 lata niewoli i ostatecznie w roku 1918 odzyskać niepodległość?

Dr hab. T. Kargol: W 1795 r. niepodległe państwo utracił naród szlachecki, wąska elita mieszkańców I Rzeczypospolitej. Pod koniec XVIII w. tylko polska szlachta posiadała świadomość narodową i poczucie odrębności etnicznej. W XIX w. stopniowo wśród innych warstw społecznych, zwłaszcza wśród chłopów, kształtowało się poczucie przynależności do większej wspólnoty - narodu. Narodowi polskiemu udało się przetrwać okres niewoli właśnie dzięki rozszerzeniu idei narodu ze szlacheckiej elity na pozostałych mieszkańców ziem polskich mówiących po polsku, a potem czujących się Polakami. W ten sposób ukształtował się nowoczesny naród polski. Czynnikami pozwalającymi mu przetrwać czas niewoli były tradycja posiadania własnego państwa, pamięć o przeszłości i narodowych bohaterach, poczucie odrębności od innych narodów, wyrażające się własnym językiem, kulturą, zwyczajami i obyczajami, a także wyznaniem. 

PAP: W jaki sposób doświadczenia walki o niepodległość przydały się Polakom podczas późniejszych zrywów wolnościowych do roku 1989?

- Niepodległościowe zrywy Polaków w XIX i XX wieku były punktem odniesienia i źródłem inspiracji dla kolejnych pokoleń naszych rodaków. Powstańcy styczniowi inspirowali członków organizacji strzeleckich w Galicji przed wybuchem I wojny światowej, a później legionistów Józefa Piłsudskiego. Z kolei bohaterowie walk o niepodległość w czasie Wielkiej Wojny i wojen o granice II Rzeczypospolitej byli wzorem do naśladowania dla Polaków walczących o niepodległość w okresie II wojny światowej, a ci natomiast inspirowali Polaków marzących o wolności w dobie Polski Ludowej. W dziejowych chwilach wierzono, iż zryw niepodległościowy może zakończyć się sukcesem wyłącznie dzięki poświęceniu indywidualnemu każdego z nas, jak i całego narodu. 

PAP: Czy można mówić o tzw. cechach narodowych wyróżniających Polaków na tle europejskim - biorąc pod uwagę przede wszystkim stulecia XIX i XX?

- W XIX i XX wieku wśród Polaków i innych narodów kształtowały się opinie, iż każda wspólnota narodowa ma własne wyjątkowe cechy, wyróżniające ją od innych. Niekiedy opinie na temat narodu polskiego były sprzeczne. Z jednej strony jako cechy narodowe Polaków wskazywano nieumiejętność rządzenia, niegospodarność, pieniactwo, skłonność do buntów i rewolucji. Z drugiej strony widziano w Polakach romantycznych bojowników o wolność. Polaków wyróżniało poczucie godności narodowej i własnej wyjątkowości, poczcie misji dziejowej, brak akceptacji dla obcej i narzuconej władzy, solidarność narodowa, gotowość do poświeceń, pracowitość i religijność.