Wielkopolska po upadku powstania

Była to pierwsza tego typu organizacja na ziemiach polskich, której zadaniem miało być podniesienie oświaty ludu polskiego poprzez szkołę nauczającą w języku polskim i w duchu narodowym. Potrzebę wychowania narodowo katolickiego propagowano na łamach miesięcznika "Szkoła Polska", redagowanego przez Ewarysta Estkowskiego, inicjatora stowarzyszenia. Pismo to ukazywało się do 1853 roku.

W końcu 1848 roku w Poznaniu powstało Towarzystwo Czytelni i Dobrej Rady, działające w środowisku rzemieślników i drobnych przedsiębiorców, a jednym z jego celów było dokształcanie czeladników. W listopadzie 1849 roku przekształciło się ono w Towarzystwo Przemysłowe, które formalnie zainaugurowało swą działalność przemówieniem Karola Libelta w styczniu 1850 roku Jednym z inicjatorów i późniejszym prezesem tej organizacji był Hipolit Cegielski.

Celem Towarzystwa było: "połączenie rękodzielników ku pouczaniu i doskonaleniu się [...] podniesieniu przemysłu [...] każdy z nas ma obowiązki nie tylko dla siebie, ale i dla ogółu [...] nie bronią w ręku tylko, ale i nauką ojczyźnie służyć można". W czerwcu 1850 roku Towarzystwo urządziło w pałacu Działyńskich pierwszą wystawę produkcji rzemieślniczej. Po trzech latach działalności liczyło około 300 członków.

Próbą kontynuacji rozwiązanej Ligi Polskiej było założone w Śremie Bractwo Polskie, zorganizowane według ostatnich okólników Ligi. W jego ramach powstała pierwsza polska spółka zarobkowa. Była to organizacja spółdzielcza typu oszczędnościowo-kredytowego, udzielająca swym członkom kredytu wekslowego na cele produkcyjne.

Ten rodzaj spółdzielczości, zrzeszającej zamożnych chłopów i ziemian, spopularyzował w Niemczech Herman Schulze z Delitsch, a w drugiej połowie XIX w. spółki zarobkowe odegrały ważną rolę w rozwoju gospodarczym Poznańskiego.

Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 1999