Anna Jagiellonka (18 X 1523 - 9 IX 1596)
Królowa polska.
Wychowywała się na dworze rodziców, Zygmunta I i Bony Sforzy, gdzie nauczyła się łaciny i języka włoskiego, przesiąkła też niechęcią do Habsburgów. Znajdowała się pod przemożnym wpływem matki, którą poparła w sprzeciwie wobec ślubu Zygmunta Augusta z Barbarą Radziwiłłówną. Po wyjeździe Bony (1556) przebywała najpierw w Wilnie, następnie w Płocku, a w roku 1573 osiadła na dłużej w Warszawie. Pomimo starań kilku konkurentów pozostawała długie lata niezamężna, do czego przyczyniły się niewątpliwie brak urody, także zdrowia, swarliwe usposobienie, nazbyt pospolity intelekt, a z czasem też różne wady starzejącej się panny. Po zgonie Zygmunta Augusta (1572) dobiegająca już czterdziestki Anna dostała się w wir wielkiej polityki, uosabiając w oczach szlachty ideę ciągłości dynastii Jagiellonów.
Przewidziana na małżonkę Henryka Walezego, doznała kolejnego zawodu po jego ucieczce z Krakowa (tym większego, że Henryk zdążył rozdać część dóbr, które uważała za swoją własność). Z aprobatą przyjęła decyzję szlachty (1575), powołującą ją na króla z przydanym za małżonka Stefanem Batorym, którego poznała dopiero tuż przed uroczystościami zaślubin (1 V 1576). Ignorowana przez męża, pozbawiona większych wpływów politycznych, starała się popierać osoby, które łączyła wrogość wobec faworytów Batorego, z Janem Zamoyskim na czele. Mówiono nawet o planach rozwodowych, przekreślonych jednak przez stanowcze nie ze strony samego Batorego i nuncjuszy papieskich. Pewne sukcesy odniosła w staraniach o odzyskanie tzw. sum neapolitańskich (dług Filipa II w wysokości 430 tys. dukatów z odsetkami), przyznanych jej i siostrom na mocy testamentu Zygmunta Augusta. Z czasem oswoiła się z rolą starzejącej się matrony, zajmując się dobroczynnością, doglądaniem ogrodów, wydawaniem bali i przyjęć. Otaczała się licznym dworem, swe niespełnione uczucia macierzyńskie przelewając na dwórki, którym starała się zapewnić jak najlepszych mężów.
Z upływem lat otaczano ją coraz większym szacunkiem, do czego dostroił się także jej królewski małżonek. Po zgonie Batorego (1586) działała na rzecz swego siostrzeńca, Zygmunta Wazy, walnie przyczyniając się do jego zwycięstwa elekcyjnego. Miała nadzieję na współrządy u jego boku, po ich niespełnieniu wycofała się z życia politycznego. Posiadała znaczną kolekcję klejnotów i miniatur portretowych, sama była utalentowaną hafciarką. Swój majątek zapisała Rzeczypospolitej. Interesowała się pomyślnością Uniwersytetu Krakowskiego, przekazując na jego rzecz bogate dary. Wspierała przebudowę pałacu Ujazdowskiego i Łobzowskiego. Jako jej opiekunka odnowiła kopułę kaplicy zygmuntowskiej na Wawelu (gdzie obok brata i ojca została pochowana w grobowcu wykonanym przez Santiego Gucciego).
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000
