​Bolesław II Szczodry albo Śmiały (1042 - 2/3 IV 1082)

Był najstarszym synem Kazimierza Odnowiciela i Marii Dobroniegi. Tron polski objął po śmierci ojca (1058), szukając sprzymierzeńców na Węgrzech i Rusi. Już w 1060 roku w konflikcie o tron węgierski poparł Belę, który walczył z proniemiecko nastawionym Andrzejem (polska wyprawa na Hradec, chociaż nie zakończyła się zbyt pomyślnie, uniemożliwiła ewentualną pomoc czeską dla Andrzeja). Zaangażowanie się w sprawy węgierskie przyniosło jednak Bolesławowi utratę Pomorza Gdańskiego. 

Wygnany z Węgier przez niemiecką interwencję (1063) syn Beli, Gejza, z polską pomocą uzyskał własną dzielnicę. Bolesław odmówił także płacenia Czechom trybutu za Śląsk oraz udzielił schronienia bratu panującego w Pradze Wratysława, Jaromirowi, popierając jego starania o biskupstwo praskie (1068). W 1069 roku Bolesław interweniował na Rusi na rzecz Izasława, męża swej ciotki Gertrudy. W 1072 roku Bolesław uderzył na Czechy, chociaż cesarz Henryk IV nakazał Wratysławowi i władcy Polski zaprzestania wojny. W rok później cesarz przygotował wyprawę na Polskę, lecz bunt Sasów, być może uzgodniony z Bolesławem, powstrzymał Henryka IV. W następnych latach Henryk IV znalazł się w konflikcie z papieżem Grzegorzem VII o prymat w świecie chrześcijańskim. Dobrze rozumiana polska racja stanu kazała Bolesławowi opowiedzieć się po stronie Grzegorza VII. Związanie się z Rzymem przyniosło Polsce rychłe korzyści. 

W 1075 roku odnowiono polską metropolię kościelną. Arcybiskupstwu gnieźnieńskiemu podlegały diecezje: krakowska, wrocławska, poznańska i nowo założona płocka. W   Boże  Narodzenie 1076 roku Bolesław, za zgodą papieża, włożył na głowę koronę, odnawiając po 50 latach ideę królestwa polskiego. Sojusz z władcą Polski miał dla papiestwa duże znaczenie. Gdy po śmierci Gejzy tron węgierski próbował odzyskać proniemiecki Salomon, interwencja Bolesława zapewniła objęcie władzy przez wychowanego na dworze polskim Władysława,  brata  Gejzy. W 1073 roku wygnany z Kijowa Izasław oddał Ruś w lenno św. Piotra, toteż w 1075 roku Grzegorz VII zażądał od Bolesława udzielenia mu zbrojnej pomocy. Wyprawa na Ruś nastąpiła w 1077 roku i dosyć łatwo wprowadziła do Kijowa Izasława, lecz uporządkowanie spraw ruskich zajęło Bolesławowi co najmniej rok, a skutki tego okazały się tragiczne. Według Wincentego Kadłubka w czasie, gdy Bolesław bawił na Rusi, w kraju wybuchło powstanie ludowe, które spowodowało, iż rycerze towarzyszący królowi na wyprawie porzucili go, aby na własną rękę stłumić rozruchy. Za obrazę majestatu, dezercję i samowolę spadły na rycerstwo królewskie kary. To doprowadziło do powstania opozycji, wśród której wybitną rolę odgrywał Sieciech z rodu Starżów-Toporczyków, a rzecznikiem rycerstwa okazał się biskup krakowski, Stanisław. 

Opowiedzenie się Stanisława po stronie opozycji uznane zostało przez króla za bunt i zdradę. Wydaje się, że winę biskupa krakowskiego uznał także arcybiskup gnieźnieński i król skazał Stanisława jako buntownika na obcięcie członków. Śmierć Stanisława jeszcze bardziej wzmocniła opozycję i opuszczony przez większość Bolesław, wraz z żoną i synem, zmuszony został w 1079 roku do ucieczki na Węgry. Tak przedstawiona wersja wydarzeń jest tylko jedną z możliwych. Znający niewątpliwie przyczyny konfliktu króla z biskupem i przebieg wydarzeń Anonim zwany Gallem w swej relacji ograniczył się tylko do określenia Stanisława zdrajcą. Ale pod pojęciem zdrady rozumiano wówczas także bunt przeciwko władcy. W polityce wewnętrznej Bolesław kontynuował dzieło swego ojca, odbudowy państwa i Kościoła. Założono mennice, które biły monetę na masową skalę. Odbudowie metropolii kościelnej towarzyszyła budowa katedry gnieźnieńskiej i jej konsekracja (1064). Oprócz założenia biskupstwa w Płocku, Bolesławowi zawdzięczał Kościół polski rozpoczęcie uposażania go dobrami ziemskimi. 

Bolesławowi przypisuje się też fundację benedyktyńskich klasztorów w Tyńcu, Mogilnie, Lubiniu, Wrocławiu i Płocku. Z nieznaną z imienia żoną miał Bolesław syna Mieszka, otrutego w 1089 roku przez tych, którzy obawiali się, aby nie pomścił krzywd swego ojca. Zmarł Bolesław na Węgrzech, prawdopodobnie w wyniku zamachu. Z osobą Bolesława Śmiałego związane jest legenda, według której król, pokutując za zabójstwo biskupa Stanisława, spełniał najniższe posługi w karynckim klasztorze w Osjaku lub w Wilten koło Innsbrucku i dopiero na łożu śmierci ujawnił swą tożsamość.

Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000