Dąbrowska Maria, z domu Szumska (6 X 1889 - 1965)
Pisarka, autorka "Nocy i dni".
Studiowała nauki przyrodnicze, socjologię i ekonomię w Lozannie i Brukseli, gdzie uczestniczyła w działalności polskich studenckich organizacji niepodległościowych i zbliżyła się do kręgów działaczy spółdzielczych i socjalistycznych. Debiutowała w roku 1913 w prasie; opublikowała szereg artykułów propagujących ruch spółdzielczy. W czasie I wojny światowej współredagowała pisma "Chłopska Sprawa" i "Polska Ludowa". W okresie międzywojennym brała czynny udział w organizowaniu oświaty ludowej i robotniczej, w ruchu spółdzielczym, pracach Związku Zawodowego Literatów Polskich i Pen Clubu. W 1935 roku odmówiła przyjęcia Złotego Wawrzynu Polskiej Akademii Literatury, a w latach 1937 i 1938 - członkostwa w niej. W czasie II wojny światowej aktywna w podziemnym życiu kulturalnym. W okresie powojennym działała w organizacjach literackich.
Jej twórczość ewoluowała od tradycyjnej prozy pozytywistycznej do nowoczesnej koncepcji realizmu, wcielając najnowsze tendencje prozy europejskiej (J. Conrad, M. Proust, T. Mann). Nadawała warstwie filozoficznej własnych dzieł wymiar pozytywny, ufając w prawa postępowego rozwoju ludzkości i odcinając się tym samym od XX-wiecznego pesymizmu i fatalizmu, w najgorszych chwilach postacie jej powieści wierzą w sens i wartość życia. Z przenikliwą wrażliwością sportretowała rzeczywistość polską przełomu XIX i XX w. (Ludzie stamtąd), epickim ujęciem dziejów dwóch generacji polskich jest tetralogia Noce i dnie, która przyniosła jej sławę, refleksję o rodowodzie polskiej inteligencji kontynuowała w niedokończonym dziele Przygody człowieka myślącego. Oprócz wielkich form powieściowych i nieopublikowanych dotąd w całości Dzienników, uprawiała także nowelistykę, łącząc realistyczne obrazowanie z elementami eseistycznymi i dążąc do pogłębionych, wielowymiarowych ujęć psychiki swych bohaterów.
Poglądy społeczne Dąbrowskiej pozostawały mocno związane z koncepcjami E. Abramowskiego; interesowała się sprawami wsi polskiej, losami kobiet, mniejszości narodowych. Krytyczna wobec nowej władzy i ustroju po II wojnie światowej, nie przyjęła jednak wobec niej postawy całościowej negacji, stając się autorytetem moralnym w sporach artystycznych i politycznych. Otrzymała szereg nagród krajowych i zagranicznych, w roku 1957 doktorat h.c. UW. W 1971 roku w rodzinnym Russowie pod Kaliszem otwarto muzeum poświęcone jej pamięci.
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000
