Giller Agaton (9 I 1831 - 17 VII 1887)
Powstaniec, działacz emigracyjny, publicysta.
Już w szkole średniej zaangażował się w działalność konspiracyjną, próbując w czasie Wiosny Ludów przedostać się na Węgry, ale dostał się w ręce policji pruskiej. Po zwolnieniu działał w Wielkim Księstwie Poznańskim, później w Galicji. Aresztowany przez Austriaków został przekazany Rosji i w 1853 roku zesłany do karnych batalionów na Syberii. W 1860 roku wrócił do Warszawy i związał się z Delegacją Miejską, angażując się w manifestacje. Wszedł do Komitetu Centralnego, jednak sprzeciwiał się powstaniu. Opowiadał się natomiast za współpracą z rewolucjonistami rosyjskimi i (wraz z Z. Padlewskim) zawarł z nimi porozumienie w Londynie.
Po wybuchu powstania na znak protestu podał się do dymisji, został jednak członkiem Rządu Narodowego, zyskując nawet decydujący wpływ na jego prace. Po otrzymaniu anonimowego wyroku śmierci wycofał się z działalności i zbiegł do Lipska, był współzałożycielem pisma "Ojczyzna". W 1870 roku przeniósł się do Galicji, gdzie ponownie zaangażował się w działalność konspiracyjną, za co został w 1877 roku wydalony. Znalazł się w Rapperswilu, kładąc tam spore zasługi w zorganizowaniu muzeum. Przez krótki okres redagował pismo "Kurier Polski" w Paryżu i pisywał do prasy emigracyjnej, propagując m.in. ideę powołania Skarbu Narodowego. Był pierwszym historykiem powstania styczniowego. W 1884 roku uzyskał pozwolenie na przyjazd do Galicji.
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000
