Kazimierz II Sprawiedliwy (1138 - 5 maja 1194)
Książę sandomierski, władca zwierzchni kraju od 1177 roku.
Najmłodszy syn Bolesława Krzywoustego i Salomei. Własną dzielnicę otrzymał dopiero po śmierci brata Henryka (1166), który w testamencie zapisał mu księstwo sandomierskie - jednak starsi bracia oddali Kazimierzowi tylko kasztelanię wiślicką. W 1172 roku nie wyraził zgody na objęcie tronu krakowskiego, co zaproponowali mu możni krakowscy, spiskujący przeciwko Bolesławowi Kędzierzawemu. Całą dzielnicę sandomierską otrzymał Kazimierz po śmierci Bolesława Kędzierzawego, z woli nowego princepsa Mieszka Starego. W 1177 roku obóz możnych krakowskich, z biskupem Gedką na czele, wygnał z Krakowa Mieszka Starego i ofiarował tron Kazimierzowi.
Zwierzchność Kazimierza uznali prawie wszyscy książęta dzielnicowi. Ponieważ zamach z 1177 roku oznaczał obalenie zasady senioratu, w 1180 roku na zjeździe w Łęczycy uzyskał Kazimierz zgodę możnych na ubieganie się u papieża o legalizację swego pryncypatu. W zamian za to książę zrzekł się tzw. ius spolii, czyli przysługującego mu prawa do ruchomości po zmarłych biskupach oraz ograniczył nadużycia możnych w korzystaniu z podwód i stacji w dobrach kościelnych. W 1181 roku papież Aleksander III zatwierdził uchwały zjazdu łęczyckiego i tym samym uznał władzę Kazimierza. W 1184 roku, wobec interwencji Fryderyka Barbarossy w interesie Mieszka Starego, Kazimierz uznał się lennikiem cesarza. Po śmierci Leszka Bolesławowica (1186) stał się Kazimierz panem Mazowsza i Kujaw. Rozluźnieniu natomiast uległy związki Polski z Pomorzem Gdańskim, Pomorze Zachodnie zaś uznało zwierzchność cesarza (1181), a potem Danii (1184). Na wschodzie zdołał Kazimierz rozszerzyć polskie wpływy na obszar ziem ruskich od Karpat po Narew i Biebrzę.
Odnosił także sukcesy w walce Jadźwingami (Jaćwięgami). Polityka wschodnia Kazimierza była w 1191 roku przyczyną nieudanego spisku możnych z kasztelanem krakowskim Henrykiem Kietliczem na czele, w celu przywrócenia tronu krakowskiego Mieszkowi Staremu. Książę dbał o rozwój osadnictwa na ziemiach sandomierskiej i lubelskiej. Artystycznemu mecenatowi księcia zawdzięczamy kronikę Wincentego Kadłubka, w której kronikarz czyni z Kazimierza władcę idealnego. Jego nagła śmierć wywołała podejrzenia o otrucie. Pochowano go w katedrze wawelskiej.
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 1999
