​Kołłątaj Hugo (1 kwietnia 1750 - 28 lutego 1812) ​

Urodził się w Dederkałach na Wołyniu w rodzinie drobnoszlacheckiej. Na studiach we Włoszech zrobił doktorat praw i teologii. W roku 1775 przyjął święcenia kapłańskie, rok później został członkiem Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych, a w 1777 roku Komisja Edukacji Narodowej zleciła mu przeprowadzenie reformy Akademii Krakowskiej. W tym dziele, zmierzającym do zmian organizacyjnych i treści nauczania w duchu ideologii oświeceniowej, napotkał na ogromne trudności ze strony biskupa Kajetana Sołtyka i zachowawczego grona profesorskiego. Nie ugiął się nawet pod presją sądów, kończąc zadanie jako rektor (1783 - 86) uczelni. Niejako przy okazji dorabiał się majątku. Wkrótce zaangażował się w politykę, w okresie Sejmu Wielkiego stając na czele reformatorów, określanych przez opozycję Kuźnicą Kołłątajowską. 

Program przemian nakreślił, pisząc do marszałka sejmu Stanisława Małachowskiego "Anonima listów kilka" (cz. I-III, 1788 - 89). Od jesieni 1789 roku pracował nad ustawą o miastach. Wywarł też ogromny wpływ na tekst Konstytucji, której bronił w błyskotliwej publicystyce, a także na urzędzie podkanclerzego (1791) i przewodniczącego Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej. Łudząc się, iż dzieło reformy zostanie dokończone pod protektoratem rosyjskim, zalecał królowi rezygnację z wojny z Rosją i przystąpienie do Targowicy. Po wyjeździe z kraju (1792) nie uniknął konfiskaty większości swych majątków i utraty urzędu podkanclerzego. 

Na emigracji zaangażował się w sprawę insurekcji, ale bez większej wiary w jej powodzenie. Po powrocie do Warszawy (1794) służył piórem Kościuszce, opracowując najważniejsze akty powstania, w tym uniwersał połaniecki, patronował poczynaniom klubu jakobińskiego i brał udział w pracach Rady  Najwyższej Narodowej. Tuż przed końcem insurekcji uciekł z Warszawy, ale nie uniknął więzienia austriackiego. Po jego  opuszczeniu w roku 1802 przebywał głównie na Wołyniu, gdzie dosięgło go aresztowanie przez władze rosyjskie (1807 - 08). Po powrocie z Moskwy nie odegrał już większej roli w wydarzeniach okresu Księstwa Warszawskiego. Ostatnim sukcesem Kołłątaja było wcielenie w życie projektu reformy uniwersytetu w Krakowie (1809), zmierzającej do jego repolonizacji.

Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 1999