Bilans wojny północnej 1700 -1721 na ziemiach Rzeczpospolitej
Wydarzenia wojny północnej spowodowały ogromne zniszczenia materialne w Rzeczypospolitej, pogłębione przez szalejącą od 1707 roku zarazę.
Bardzo kosztowne było również utrzymywanie wojsk w okresie pokoju, toteż kiedy pod koniec 1713 roku do Rzeczypospolitej przybyły wojska saskie i rozlokowano je na leże zimowe w centralnych województwach Korony (wojskom polskim pozostawiono tylko Wołyń, Podole, ziemie lwowską i halicką), stało się to przyczyną protestów szlachty i ludności plebejskiej.
Wzburzenie rosło, ponieważ Sasi byli znani z samowolnego nakładania kontrybucji i ściągania od poddanych prowiantów bez zapłaty. Zdzierstw wojsk saskich doświadczyły również największe miasta królewskie, które z mocy prawa miały być oszczędzone. Kiedy protesty nasiliły się, pod koniec 1714 roku część wojsk wycofano z granic Korony, natomiast komendantów pozostałych oddziałów saskich starano się dyscyplinować - z niewielkim skutkiem, jako że sytuacja powtórzyła się na wiosnę 1715 roku.
Z drugiej strony król starał się usilnie wzmocnić swą władzę. Jego zaufany minister, feldmarszałek Jakub Henryk Flemming proponował utworzenie z ludzi mianowanych przez króla rady królestwa, upoważnionej do działań prawodawczych i posiadającej prerogatywy władzy wykonawczej.
Kompetencje sejmików zostałyby ograniczone do rozpatrywania propozycji królewskich. Organ doradczy miała stanowić rada ogólna obradująca w Warszawie, do której poszczególne województwa delegowałyby swych przedstawicieli. Podstawową trudność stanowiło jednak uzyskanie dla tych reform aprobaty magnaterii i szlachty (nieufnie traktującej wszelkie próby zmierzające do ograniczenia dotychczasowych jej praw i wolności).
Do tego projektu, zwanego republikańskim, trzeba by pozyskać najpoważniejszych dygnitarzy królestwa, licząc właściwie na ich altruizm, projekt bowiem ograniczał ich wpływ na politykę i możliwości pozyskiwania powolnej klienteli, jaką posiadali w starym systemie. Przeciwnicy pomysłów reformatorskich dworu, kreujący się na obrońców wolności szlacheckich, skupili się wokół hetmana wielkiego koronnego Adama Mikołaja Sieniawskiego i polnego Stanisława Mateusza Rzewuskiego oraz prymasa Stanisława Szembeka. Znaleźli oni oparcie u cara Piotra I, który w roku 1715 wprowadził na teren Rzeczypospolitej oddziały wojskowe, mające wziąć udział w kampanii przeciwko Szwedom na Pomorzu.
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000
