​Panowanie Aleksandra Jagiellończyka (1501 - 1506)

1502

Hospodar mołdawski Stefan Wielki zajmuje Pokucie, należące do Polski.

Najazd Tatarów krymskich pod wodzą Mengli-Gireja na ziemie polskie. Spalone zostają m.in. Opatów, Łagów i Kunów.

1503

28 marca podpisanie 6-letniego rozejmu litewsko-moskiewskiego (car zatwierdził go 2 kwietnia). Moskwa zatrzymuje ziemię czernihowską, siewierską i wschodnią Smoleńszczyznę.

9 października Polska podpisuje rozejm z Turcją na 5 lat. Porty czarnomorskie pozostają w rękach tureckich.

Kasper Hochfeder zakłada w Krakowie stałą drukarnię, którą w 1505 r. przejmie Jan Haller. Będzie jedną z najsłynniejszych oficyn na ziemiach polskich.

Przychodzi na świat Andrzej Frycz Modrzewski, najwybitniejszy polski pisarz polityczny.

1504

Król czesko-węgierski Władysław nadaje swemu bratu, królewiczowi Zygmuntowi, namiestnictwo na Śląsku i Łużycach. Jako namiestnik Zygmunt bronił tu interesów węgierskich.

21 stycznia - 13 marca sejm piotrkowski. Opozycja szlachecka pod przywództwem nowego kanclerza Jana Łaskiego podejmuje próbę obalenia przywileju mielnickiego: uchwalono prawo o incompatibiliach, czyli zakaz łączenia w jednych rękach kilku godności państwowych, czasowo cofnięto wszelkie zwolnienia z ceł i podatków, postanowiono także, że sprzedaż, darowizna lub oddawanie w zastaw królewszczyzn może nastąpić tylko za zgodą sejmu.

1505

W lutym sejm litewski w Brześciu debatuje nad ratyfikacją unii mielnickiej.  Część możnowładztwa wystąpiła przeciw niej, przeciwny był także sam król, nie chcący utracić dziedzictwa jagiellońskiego. Zdecydowana postawa króla w stosunku do opozycji sprawia, że sejm unii nie zatwierdza.

30 marca - 31 maja - sejm w Radomiu i konstytucja Nihil novi (3 maja). Jeden z jej artykułów stanowi, że "odtąd na potomne czasy nic nowego stanowionym być nie ma przez nas i naszych następców bez wspólnego zezwolenia senatorów i posłów ziemskich". Ogranicza władzę króla jedynie w kwestii zmian dotychczasowych praw, przywilejów i wolności publicznych, uzależniając je od zgody sejmu. Ustala porządek trzech stanów sejmujących, tj. króla, senatu i izby poselskiej, który ostatecznie ukształtuje się w I połowie XVI w. Konstytucja stanie się w przyszłości podstawą prawną ustroju demokracji szlacheckiej. Sejm radomski postanawia zadość uczynić prośbie hospodara mołdawskiego Bogdana i oddać mu za żonę królewnę Elżbietę. W umowie małżeńskiej (9 września) hospodar zobowiązuje  się zwrócić Polsce Pokucie. Po śmierci króla małżeństwo nie doszło do skutku.

1506

Styczeń - marzec - sejm w Lublinie. Aleksander,  przygotowujący się do wyjazdu na Litwę, aby walczyć ze spodziewanym najazdem tatarskim, wyznacza kasztelana krakowskiego Spytka z Jarosławia na wicekróla w Koronie.

Ukazuje się drukiem Statut Łaskiego. Stanowił on zbiór dotychczasowych praw i przywilejów szlacheckich (bez przywileju mielnickiego), stanowiących podstawę prawną funkcjonowania demokracji szlacheckiej. Zawierał także źródła prawa miejskiego. Statut został wydany w drukarni Jana Hallera. Wydawca dołączył do zbioru także tekst Bogurodzicy (był to pierwodruk pieśni).

24 lipca w Lidzie król spisuje swój  testament czyniąc Zygmunta jedynym dziedzicem i sukcesorem swoim i swojej ojcowizny w Królestwie i Wielkim Księstwie Litewskim.

6 sierpnia wojska litewskie pod wodzą  Michała Glińskiego rozbijają silny najazd tatarski pod Kleckiem.

20 sierpnia śmierć Aleksandra w Wilnie.

Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000