​Panowanie Bolesława Wstydliwego w Małopolsce (1243 - 1279)

1243
Panowanie Bolesława Wstydliwego 1243-1279

Konrad Mazowiecki na wiecu w Skalbmierzu uwięził przedstawicieli możnych rodów, niechętnych jego panowaniu w Małopolsce. Wywołało to otwarty bunt, zakończony wygnaniem Konrada przez Klemensa z Ruszczy i zaproszeniem na tron krakowski Bolesława Wstydliwego.

Bolesław   Wstydliwy   i  Klemens z Ruszczy w bitwie pod Suchodołem pokonują Konrada Mazowieckiego wspieranego przez jego synów, Mieszka Otyłego i Przemysła I.

Synowie Odonica, Przemysł I Bolesław Pobożny, opanowują w latach 1241  -  1243  część  Wielkopolski z grodami w Przemęcie, Krzywinie, Kościanie, Starogrodzie i Zbąszyniu.

14 X. Umiera Jadwiga, księżna śląska, żona Henryka I Brodatego. Została pochowana w klasztorze cysterskim w Trzebnicy. W 1997 r. została kanonizowana.

Szczecin otrzymuje przywilej lokacyjny z prawem magdeburskim.

Gniezno otrzymuje prawo miejskie.

1244

Układ między Bolesławem Rogatką a Przemysłem I i Bolesławem Pobożnym,   sankcjonujący  zdobycze synów Odonica w południowej Wielkopolsce, pozostawia księciu Śląska jej północną część z Santokiem i Międzyrzeczem. Układ został przypieczętowany małżeństwem Przemysła I z siostrą Bolesława Rogatki, Elżbietą.

Rycerstwo wielkopolskie zajmuje Kalisz,   pozostający    dotychczas w rękach księżnej Wioli i jej młodszego  syna Władysława.

Zagrożenie przez księcia zachodniopomorskiego Barnima Santoka, wobec bezczynności Bolesława Rogatki, powoduje oddanie się tego grodu w ręce Przemysła I.

Przejściowe zajęcie Kielc przez Konrada Mazowieckiego.

1245

Wyprawa franciszkanów, Jana de Piano Carpinego i Benedykta Polaka, do chana mongolskiego Gujuka (1245 - 47). Wyprawa, zorganizowana z polecenia papieża Innocentego IV, uzyskała finansowe wsparcie  Bolesława  Wstydliwego i Konrada Mazowieckiego oraz pomoc Wasylka włodzimierskiego. Podróżnicy mieli przekazać chanowi propozycje pokojowe i zorientować się w sile bojowej Tatarów. Rezultatem wyprawy było spisanie obszernego sprawozdania przez Jana di Piano Carpinego i zwięźlejszego przez Benedykta Polaka.

Szczecin uzyskuje prawo zakładania cechów.

1246

Po zwycięstwie pod Zaryszowem Konrad Mazowiecki zajmuje grody w Piekarach i Lelowie (ten ostatni odda Mieszkowi Otyłemu).

22 X. Umiera Mieszko II Otyły, syn Kazimierza opolskiego, książę opolski. Został pochowany w klasztorze dominikańskim w Raciborzu.

Krzyżacy nadają prawo miejskie lubeckie Elblągowi.

1247

Podział Wielkopolski między Przemysła I i Bolesława Pobożnego. Przemysł objął dzielnicę poznańsko-gnieźnieńską, a Bolesław - kaliską.

Bolesław Pobożny zajmuje kasztelanię lądzką.

Odparcie przez siły wielkopolsko-śląskie ataku księcia zachodniopomorskiego Barnima na Santok. Bolesław Rogatka oddaje ten gród Przemysłowi I.

31 VIII. Śmierć Konrada Mazowieckiego.

Kazimierz Konradowic wykorzystując udział braci w pogrzebie ojca zajmuje ziemię łęczycko-sieradzką, przeznaczoną dla najmłodszego Konradowica, Siemowita.

1248

Podział Śląska na dzielnice. Opozycja zmusza Bolesława Rogatkę do dopuszczenia do władzy jego młodszego brata Henryka III Białego, a następnie do podziału Śląska. Podział dokonał się na zasadzie braci niedzielnych, tj. Bolesław i Henryk dobrali w swych dzielnicach do pary współrządców w osobach młodszych braci. W obrębie każdej z dwóch par miało obowiązywać   normalne   dziedziczenie, a przejście dzielnicy w ręce drugiej pary byłoby możliwe tylko w razie bezpotomnej śmierci obydwu braci. Bolesław Rogatka, decydując się ostatecznie na dzielnicę legnicką, miał nią rządzić wespół z Konradem, a Henryk III wraz z   bratem Władysławem otrzymał dzielnicę wrocławską.

Wykrycie i uwięzienie przez Przemysła I spisku - z rodem Nałęczów na czele - na rzecz śląskiego panowania  w Wielkopolsce.

Kazimierz Konradowic odzyskuje kasztelanię lądzką.  

Umiera książę mazowiecki Bolesław Konradowic. Mazowsze przechodzi w ręce jego brata Siemowita.

1249

Konflikty między synami Henryka Pobożnego doprowadzają do podziału Śląska i znacznych strat terytorialnych. Konrad, niedzielny brat (zob. r. 1248) Bolesława Rogatki, zrezygnował z kariery duchownej i przy wsparciu Henryka III  zgłosił  aspiracje  do  rządów w  dzielnicy.  Związał  się  także z Przemysłem I, poprzez małżeństwo z siostrą wielkopolskich książąt. Bolesław Rogatka, przy pomocy najemnych sił niemieckich, atakował  dzielnicę  Henryka  III, a Konrad wspierany przez szwagra uderzył na Bytom Odrzański, gdzie zdołał wziąć do niewoli Rogatkę. Za swe uwolnienie musiał Bolesław się zgodzić na wydzielenie Konradowi dzielnicy głogowskiej.

Henryk III Biały zawiera układ z margrabią miśnieńskim Henrykiem Dostojnym. Za pomoc przeciwko bratu Bolesławowi Rogatce obiecuje książę wrocławski oddanie margrabiemu ziemi krośnieńskiej lub terenów między Kwisą a Bobrem. Ostatecznie do cesji tych ziem nie doszło i margrabia otrzymał tylko Szydłów.

Utrata ziemi lubuskiej. Bolesław Rogatka, za pomoc przeciwko swoim braciom, oddaje arcybiskupowi magdeburskiemu Wilbrandowi niższy gród lubuski,  połowę średniego  oraz  połowę  miasta i ziemi lubuskiej. Pozostała część ziemi lubuskiej stała się lennem arcybiskupa.

Nowy podział Wielkopolski. Przemysł obejmuje zachodnią Wielkopolskę wraz z ziemią kaliską, a Bolesław tereny między Wartą a Notecią z Gnieznem (zob. r. 1247).

Przemysł I zajmuje ziemię rudzką (wieluńską).

1250

Zajęcie ziemi lubuskiej przez Brandenburczyków.

Przemysł I więzi swego brata Bolesława  Pobożnego.

Henryk III Biały lokuje Brzeg nad Odrą na prawie średzkim.

Lokacja Brześcia Kujawskiego.

1251

Bolesław   Wstydliwy   sprowadza z Węgier do Bochni górników, którzy rozpoczynają eksploatację soli kamiennej.

Brandenburczycy podstępem zajmują Zbąszyn, który jednak rychło odzyskuje Przemysł I.

Małżeństwo księcia opolskiego Władysława z Eufemią, siostrą książąt  wielkopolskich  Przemysła I i Bolesława Pobożnego.

1252

Małżeństwo Henryka III Białego z Judytą, wdową po Mieszku Otyłym.

1253

Nowy podział Wielkopolski. Pod naciskiem arcybiskupa Pełki Przemysł I uwalnia swego brata Bolesława Pobożnego z więzienia i wydziela mu wschodnią część Wielkopolski z Gnieznem i Kaliszem, sam zaś pozostaje przy dzielnicy poznańskiej.

Kanonizacja św. Stanisława. Spisano jego dwa żywoty: Żywot mniejszy, dzieło jakiegoś dominikanina, powstały ok. 1240 oraz Żywot większy, napisany przez Wincentego z Kielc (Kielczy) po 1260 r., który zapowiada dobrą nadzieję co do przywrócenia Królestwa Polski.

Koronacja Daniela Romanowicza na króla Halicza w należącym do diecezji płockiej Drohiczynie.

W wyniku 15-letnich zmagań książę Pomorza Gd., Świętopełk II, zostaje zmuszony do przyznania Zakonowi Krzyżackiemu prawa swobodnej żeglugi na Wiśle.

Lokacja nowego miasta Poznania na prawie magdeburskim, na terenie osady św. Gotarda.

Bolesław Wstydliwy lokuje Bochnię na prawie magdeburskim.

Konrad I głogowski lokuje Głogów na prawie magdeburskim.

1254

8 V. Uroczyste ogłoszenie kanonizacji św. Stanisława w Krakowie, połączone ze zjazdem książąt.

Podczas pobytu we Wrocławiu książę czeski Przemysław Ottokar II pozyskuje do swej walki o spadek po Babenbergach książąt śląskich, szczególnie Henryka III Białego.

Henryk III Biały i pozostali książęta śląscy podejmują akcję dyplomatyczną w sprawie rewindykacji ziem wielkopolskich. Mimo pozytywnego ustosunkowania się do sprawy papieża Aleksandra IV, plan nie doczekał się realizacji.

Kazimierz Konradowic więzi swego brata Siemowita.

Władysław I, książę opolski, lokuje Bytom.

1255

Lokacja Kołobrzegu na prawie lubeckim.

1256

Władca Czech Przemysław Ottokar II pozyskuje do walki o spadek po Babenbergach księcia opolskiego Władysława.

Bartłomiej z Pragi ogłosił i poprowadził krucjatę z Czech, Moraw, Austrii i Polski przeciw Litwie i Jaćwięgom.

Bolesław Rogatka więzi biskupa wrocławskiego Tomasza I.

Małżeństwo księcia Bolesława Pobożnego z Jolentą Heleną, córką króla węgierskiego Beli IV.

1257

4 VI. Umiera Przemysł I. Bolesław Pobożny zostaje księciem całej Wielkopolski  (1257  - 1279).

14 X. Narodziny Przemysła II, syna Przemysła I.

Małżeństwo Kazimierza Konradowica z Eufrozyną, córką księcia opolskiego Władysława.

Lokacja Krakowa na prawie magdeburskim.

Margrabiowie brandenburscy lokują na prawie magdeburskim Landsberg (Gorzów Wielkopolski).

Pojawienie się waldensów na Śląsku.

Bartłomiej z Pragi zostaje mianowany biskupem misyjnym w Łukowie (zob. r. 1256). Krzyżacy nie dopuścili do rozwoju tej misji.

1258

Bolesław Pobożny zdobywa kasztelanię lądzką.

Utworzenie rady miejskiej Krakowa.

Śmierć Grzymisławy, żony Leszka Białego.

1259

Kazimierz Konradowic odzyskuje Ląd i z pomocą księcia pomorskiego, Świętopełka, uderza na ziemię kaliską.

Bolesław Pobożny napada na ziemię łęczycką i zmusza Kazimierza Konradowica do ustąpienia z nieprawnie dzierżonych ziem i grodów.

Najazd mongolski na Małopolskę, podczas którego spalony zostaje Sandomierz i Lublin.

Kazimierz Konradowic, wykorzystując najazd tatarski, napada na Małopolskę i buduje gród w Lelowie.

1260

Pod Kressenbrunn w bitwie władcy Czech  Przemysława   Ottokara   II z królem Węgier Belą IV walczyły przeciw sobie siły księcia wrocławskiego Henryka III i Władysława opolskiego z rycerstwem Bolesława Wstydliwego i Leszka Czarnego. Konflikt  dotyczył  rywalizacji  Czech i Węgier o spadek po Babenbergach.  

Bolesław Pobożny zmusza załogę Lelowa do poddania się.  

Antykrzyżackie powstanie Prusów (1260 - 1273).

Małżeństwo córki Przemysła I, Konstancji, z Konradem, synem margrabiego brandenburskiego Jana.

1261

Bunt możnych przeciw Kazimierzowi Konradowicowi, a na rzecz jego synów. Książę zmuszony jest do wydzielenia dzielnicy łęczycko-sieradzkiej Leszkowi Czarnemu.

Wykorzystując konflikt Kazimierza Konradowica z synami, Bolesław Pobożny zajmuje Ląd.

Lokacja Włocławka na prawie chełmińskim.

1262

Najazd litewski na Mazowsze.

23 VI. Umiera Siemowit I, książę mazowiecki. Mazowsze rozpada się na część płocką, którą obejmuje Bolesław II, i czerską, gdzie władzę sprawuje Konrad II.

Henryk III nadaje Wrocławiowi pełny samorząd z prawem magdeburskim.

1263

Lokacja Nowego Miasta Wrocławia.

1264

Książę wielkopolski Bolesław Pobożny wydaje w Kaliszu  przywilej generalny dla Żydów. Żydzi zostali wzięci pod opiekę władcy i jego urzędników, gwarantowano im własny samorząd i sądownictwo, zezwalano  na   lichwę   i handel, a prześladowanie ich, szykanowanie czy okazywanie im odrazy zostało zagrożone karami.

Krzyżacy lokują na prawie chełmińskim Nowe Miasto w Toruniu.

1265

Leszek Czarny żeni się z Gryfiną, córką Rościsława, bana Maczwy nad Sawą.

Niemieccy rozbójnicy zajęli Santok i oddali go margrabiemu brandenburskiemu Konradowi. Kontratak Bolesława Pobożnego dał w  efekcie układ, na mocy którego margrabia obiecał spalić Santok, a Bolesław  miał   to   samo   uczynić z Drzeniem.

1266

10/11 I. Śmierć księcia Gdańska Świętopełka.

Lokacja Koszalina na prawie lubeckim.

3 XII. Śmierć Henryka III Białego, księcia wrocławskiego. Pochowany został w kaplicy Św. Jadwigi w klasztorze Klarysek we  Wrocławiu.

1267

26 III. Beatyfikacja św. Jadwigi, księżnej śląskiej, żony Henryka I Brodatego. W związku z tym aktem jeszcze przed 1267 r.  cysterski mnich Engelbert spisał Żywot św. Jadwigi, składający się z żywota mniejszego i większego, traktatu genealogicznego i tablicy genealogicznej. Kopia z 1343 r., tzw. Kodeks ostrowski, została dodatkowo ozdobiona miniaturami z życia Jadwigi i jej rodziny, wykonanymi dla  kolegiaty w Brzegu przez Mikołaja Pruzię z Lubienia.

Powstaje szkoła z programem quadrivium we Wrocławiu.

Śmierć księcia kujawskiego Kazimierza Konradowica. Dalszy podział Mazowsza: Siemomysł otrzymał północną część Kujaw z Inowrocławiem.

Margrabia brandenburski buduje na pograniczu lubusko-wielkopolskim gród Sulęcin, następnie napada na  Międzyrzecz  i  pali  go. W odwecie Bolesław Pobożny najeżdża na ziemię lubuską i pali Sulęcin.

1269

Książę gdański Mściwój II składa hołd  Brandenburgii.

1270

27 IV. Umiera Władysław, syn Henryka Pobożnego, arcybiskup salzburski i książę wrocławski. Został pochowany w katedrze w Salzburgu.

XII. Margrabia brandenburski Otton V zajmuje Drzeń.

1271

Bolesław Pobożny plądruje ziemię santocką i burzy Myślibórz.

Książę Mściwój II wypędza swego brata Warcisława z Gdańska. Samo miasto opanował jednak margrabia brandenburski Konrad, wkrótce wypędzony z pomocą Bolesława Pobożnego.

Najazd Bolesława Wstydliwego, Bolesława  Pobożnego  i  Konrada czerskiego na Śląsk, na tle udziału polskich książąt w walkach o spadek po Babenbergach.  

1272

Wyprawa Przemysła II na Nową Marchię zdobywa i pali Strzelce Krajeńskie oraz odzyskuje Drzeń.

1273

Bunt możnych krakowskich przeciwko Bolesławowi Wstydliwemu. Spiskowcy, być może zainspirowani przez władcę Czech Przemysława Ottokara II, wysunęli na tron Władysława opolskiego. Bolesław pokonał Władysława pod Bogucinem koło Olkusza.

Odwetowa wyprawa Bolesława Wstydliwego, wspieranego przez Bolesława Pobożnego, Leszka Czarnego i Konrada czerskiego, na księstwo opolskie. Mimo sukcesu Bolesław Wstydliwy zawarł z Władysławem pokój i odstąpił mu terytorium między Skawą a Skawinką.

Książę gdański Mściwój II (Mszczuj), z pomocą Bolesława Pobożnego, wypędza Brandenburczyków z Gdańska (zob. r. 1271). Następnie jednak zawiera z Brandenburgią pokój uznając jej zwierzchnictwo nad ziemią słupską i sławeńską.

Małżeństwo księcia wielkopolskiego Przemysła II z Ludgardą, córką księcia wyszomierskiego Henryka I Pielgrzyma.

Brandenburczycy napadają na Wielkopolskę i palą Poznań.

6 VIII. Umiera Konrad, książę głogowski, syn Henryka II Pobożnego. Został pochowany w kolegiacie głogowskiej.

Księstwo głogowskie dzieli się na część głogowską - Henryka, żagańską - Konrada Garbatego i ścinawską - Przemka.

1274

Początek sporu Henryka IV Probusa z biskupem wrocławskim Tomaszem II. Powodem konfliktu była próba zajęcia przez Henryka wsi biskupich lokowanych w książęcej przesiece stanowiącej naturalną obronę księstwa. W latach 80. książę będzie się domagał sprawowania władzy nad ludnością dóbr biskupich oraz prawa do sądzenia duchownych.

Krzyżacy rozpoczynają budowę zamku w Malborku (Marienburg) nad Nogatem.

Wrocław uzyskuje prawo składu.

1275

Władysław Łokietek i jego brat Kazimierz obejmują władzę na Kujawach brzeskich, a Siemowit osiada w Dobrzyniu.

1276

Książę  pomorski  zawiera  pokój z Brandenburgią.

Lokacja Malborka na prawie chełmińskim.

1277

Bolesław Rogatka napada w Jelczu pod Wrocławiem i więzi we Wleniu Henryka IV Probusa. Odsiecz Henryka głogowskiego i Przemysła II, mimo początkowego sukcesu pod Stolcem, kończy się klęską.

Bolesław Rogatka uwalnia Henryka Probusa za odstąpienie mu znacznej części jego księstwa ze  Środą i Strzegomiem.

1278

Wyprawa Bolesława Pobożnego na Myślibórz zajmuje Santok.

W bitwie między władcą Niemiec Rudolfem z Habsburga a Przemysławem Ottokarem II pod Suchymi Krutami (Dürnkrut) biorą udział siły polskie Henryka Probusa i Bolesława Wstydliwego, pod wodzą Henryka głogowskiego i Władysława opolskiego.

Arcybiskupem gnieźnieńskim zostaje Marcin Polak, dominikanin, autor kazań oraz Chronicon pontificum et imperatorum (Kronika papieży i cesarzy).

26 XII. Umiera Bolesław Rogatka, książę śląski i legnicki. Pochowany został w klasztorze dominikańskim w Legnicy.

Księstwo legnickie ulega podziałowi na część legnicką, którą obejmuje Henryk Brzuchaty i jaworską, pod władzą Bolka.

1279

13 IV. Umiera Bolesław Pobożny.

Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000