​Panowanie Jana Olbrachta w Polsce ( 1492-1501). Kalendarium

1492

Styczeń - klęska Jana Olbrachta pod Presowem. Książę dostaje się do niewoli Jana Zapolyi, zwolniono go dopiero po potwierdzeniu traktatów koszyckich.

7 czerwca - śmierć Kazimierza Jagiellończyka w Grodnie.

30 lipca Litwini, zgodnie z wolą zmarłego króla, ale bez porozumienia z Polakami, dokonują elekcji Aleksandra Jagiellończyka na tron litewski. Oznacza to zerwanie unii personalnej z Polską.

27 sierpnia jednogłośna elekcja Jana Olbrachta na tron polski. Będzie panował do roku 1501.

23 września koronacja Jana Olbrachta w katedrze wawelskiej.

5 grudnia traktat polsko-węgierski o przyjaźni i wzajemnej pomocy. Porozumienie Jana Olbrachta z bratem Władysławem, królem Czech i Węgier, w celu współdziałania przeciw Turcji.

Początek wojen litewsko-moskiewskich.

1493

28 stycznia - 3 marca - zjazd  możnowładztwa i przedstawicieli szlachty w Piotrkowie, uznawany za pierwszy sejm polski. Charakteryzował się już dwuizbową strukturą: senat tworzyli wyżsi urzędnicy - marszałek, kanclerz, podskarbi, wojewodowie i kasztelanowie, oraz arcybiskupi i biskupi Kościoła rzymskokatolickiego. Izbę poselską tworzyli przedstawiciele szlachty wybrani na sejmikach ziemskich. Jan Olbracht potwierdza dotychczasowe przywileje szlacheckie.

29 maja wielki mistrz krzyżacki Jan von Tiefen składa w Poznaniu przysięgę wierności królowi polskiemu.

1494

5 lutego pokój litewsko-moskiewski w Wilnie kończy pierwszą fazę wojny. W wyniku porozumienia doszło także do małżeństwa Aleksandra z córką Iwana III, Heleną (15 lutego 1495).

Rozejm polsko-turecki. Osamotniony Jan Olbracht decyduje się na podpisanie trzyletniego rozejmu czekając na bardziej dogodne warunki do rozstrzygnięcia konfliktu.

Zjazd w Lewoczy z udziałem Jana Olbrachta i jego braci: Władysława, króla czesko-węgierskiego, Zygmunta i Fryderyka a także Fryderyka Hohenzollerna. Przedmiotem obrad wzrastające zagrożenie ze strony Turcji i problem Mołdawii. Władysław, na którego coraz większą presję wywiera cesarz, unikał konfliktu z Turcją, mając na uwadze sprawy wewnętrzne. Nie godził się także na ewentualne osadzenie Zygmunta na tronie mołdawskim i na wzrost w tym regionie wpływów polskich. Zjazd był manifestacją pozornej jedności jagiellońskiej. W trakcie obrad podpisano (5 maja) układ o przyjaźni i wzajemnej pomocy.

Jan Olbracht za sumę 80 tys. florenów kupuje dla Polski księstwo zatorskie.

Najazd tatarski na Litwę. Wojska polsko-litewskie rozbite pod Wiśniowcem.

1495

Przyłączenie do Polski księstwa płockiego. Po bezpotomnej śmierci Janusza II, Jan Olbracht przyłącza jego księstwo do Korony. Na czele pospolitego ruszenia z Kujaw zajmuje zbrojnie Płock, uprzedzając brata zmarłego, księcia warszawsko- czerskiego Konrada.

1496

13 marca  - 25 maja na sejmie w Piotrkowie szlachta zyskuje nowe przywileje. W zamian za poparcie polityki królewskiej i poniesienie części kosztów związanych z wyprawą przeciw Turcji, szlachta otrzymuje zwolnienie z ceł i wolność spławu własnych towarów. Wszystkie wyższe godności kościelne zostają zagwarantowane dla szlachty. Przywilej ogranicza wychodźstwo chłopów ze wsi, zabrania mieszczanom nabywania dóbr ziemskich poza miastem i zobowiązuje ich do wyzbycia się już posiadanych. Szlachta uzyskuje także prawo do narzucania cen (tzw. taksy wojewodziańskie).

W listopadzie spotkanie Jana Olbrachta i Aleksandra w Parczewie. Bracia podejmują m.in. decyzję o przygotowaniu zbrojnej wyprawy przeciw Turcji.

Małżeństwo księcia saskiego Jerzego z Barbarą Jagiellonką, siostrą króla.

1497

Wyprawa mołdawska Jana Olbrachta. Celem strategicznym było zajęcie utraconych portów Białogrodu i Kilii i być może osadzenie na tronie mołdawskim królewicza Zygmunta. Nie nadeszła jednak uzgodniona pomoc ze strony Władysława i Aleksandra, z niewielkimi posiłkami przybył jedynie wielki mistrz krzyżacki. Hospodar mołdawski Stefan Wielki zamiast pomocy zorganizował dywersyjny najazd na Pokucie. W tej sytuacji król kieruje się na Suczawę. Po jej nieudanym oblężeniu wyprawa polska musi zawrócić. W drodze powrotnej w lasach bukowińskich dwukrotnie zostaje wciągnięta w zasadzkę.

Przyczyną klęski było także niedostateczne przygotowanie techniczne wojska i brak dyscypliny. Klęska w lasach bukowińskich - znacznie wyolbrzymiona - zostaje utrwalona przez M. Bielskiego w powiedzeniu: "Za króla Olbrachta wyniszczona szlachta".

1498

Najazdy turecko-tatarskie na ziemie polskie. Po raz pierwszy wojska tureckie wkraczają w granice Korony. Wspomagani przez Tatarów i Mołdawian pustoszą najpierw Podole i Ruś Czerwoną, a w kolejnej wyprawie docierają w okolice Przemyśla i Lwowa.

Porozumienie polsko-węgierskie w Krakowie. Polska rezygnuje z wyprawy odwetowej na Mołdawię, dalsza wojna przeciw Turcji ma być prowadzona wspólnymi siłami.

Królewicz Zygmunt obejmuje rządy w księstwie głogowskim.

Wielkim mistrzem krzyżackim zostaje Fryderyk Saski, brat księcia Jerzego, szwagra Jagiellonów.

1499

24 lipca - unia wileńska. Porozumienie Polski i Litwy na zasadach unii horodelskiej, gwarantujące jednocześnie Litwie pomoc militarną.

Chorąży krakowski Piotr Firlej udaje się do Stambułu celem omówienia warunków zawieszenia broni.

Traktat polsko-węgierski o wzajemnej pomocy. Włączono do niego także Litwę. Traktat podpisano w czasie obrad sejmowych w Krakowie.

Pokój z Mołdawią. Postanowienia pokojowe zobowiązują obie strony do wzajemnej pomocy. Nie wspominają natomiast o zależności lennej Mołdawii od Polski.

Jan Olbracht zmuszony zostaje do rezygnacji z księstwa głogowskiego na rzecz królewicza Zygmunta.

Wielki mistrz odmawia złożenia hołdu lennego Polsce.

1500

1 marca podpisanie kilkumiesięcznego rozejmu z Turcją, do którego włączono także Litwę i Węgry.

Przymierze państw jagiellońskich z Francją. Przymierze ma przede wszystkim charakter antyturecki, ma także utrzymać w szachu cesarza Maksymiliana I, który wspierał zakon krzyżacki na arenie międzynarodowej. Ze względu na śmierć króla nie zostało ratyfikowane przez Polskę.

Powstaje kolejna kopia przepisywanego ręcznie tekstu Rozmyślania przemyskiego - jeden z najciekawszych zabytków polskiej prozy hagiograficzno- pasyjnej.

Iwan III wypowiada wojnę Polsce i Litwie. W pierwszej fazie wojny Litwini, pod wodzą hetmana Konstantego Ostrogskiego, zostają rozbici pod Wiedroszą. Zabiegi dyplomatyczne Litwy zyskują jej nowych sojuszników: Tatarów zawołżańskich i inflancki Zakon Kawalerów Mieczowych.

1501

Królewicz Zygmunt obejmuje w posiadanie księstwo opawskie (jako lenno od brata Władysława II).

Luty - marzec - sejm piotrkowski w obecności króla. Głównym tematem odmowa hołdu lennego przez wielkiego mistrza Fryderyka Saskiego. Wyznaczono kolejny termin złożenia hołdu na 8 maja. Jedna z konstytucji (uchwał) sejmowych uzależnia wyjście chłopa ze wsi od zgody pana.

Jan Olbracht podejmuje przygotowania do zmuszenia siłą wielkiego mistrza krzyżackiego do hołdu lennego. Podjęta w tym celu wyprawa zbrojna do Prus zostaje przerwana przez śmierć króla.

17 czerwca śmierć  Jana Olbrachta w Toruniu.

19 lipca sułtan turecki zatwierdza na czas nieokreślony rozejm z Polską.

23 października - unia mielnicka. Niekorzystna sytuacja, w jakiej znaleźli się Litwini w trakcie wojny z Moskwą, skłoniła ich do odnowienia unii z Polską. Aleksander zostaje obrany królem Polski (panował do 1506), ale musi potwierdzić uchwały zjazdu piotrkowskiego (3 października), które wzmacniają rolę senatu w państwie (zatwierdzenie tych uchwał miało miejsce w Mielniku i stąd powszechna ich nazwa). Odnowiono unię personalną dwóch państw i ustalono wspólny obiór władcy. W akcie znalazła się jednak klauzula, że unię musi zatwierdzić sejm litewski, co nigdy nie nastąpiło i akt unijny nie nabrał mocy prawnej.

25 października - przywilej mielnicki - ogranicza władzę osobistą króla, wprowadzając rządy mieszane, oparte na suwerenności prawa; na straży praworządności ma stać senat, a senatorowie mają prawo upominać króla i z całym królestwem wypowiedzieć mu posłuszeństwo, gdyby próbował rządzić "po tyrańsku". Prawo wyboru króla przysługuje możnowładztwu - z pominięciem szlachty.

12 grudnia koronacja Aleksandra na króla. Dokonuje jej kardynał Fryderyk Jagiellończyk w katedrze wawelskiej.

Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000