Panowanie Stefana Batorego 1576 - 1586. Kalendarium wydarzeń od 1575 r.
Stefan Batory urodził się w 1533 roku. Był synem wojewody siedmiogrodzkiego Stefana, od 1571 roku wojewodą siedmiogrodzkim. Tron Polski objął w 1576 roku po poślubieniu Anny Jagiellonki.
1575
Styczeń - lipiec - opanowanie północnych Inflant (z Parnawą) przez Moskwę.
12 maja - 8 czerwca zjazd w Stężycy. Ogłoszenie bezkrólewia.
4 - 5 października Sejm konwokacyjny w Warszawie.
7 września - 15 grudnia zjazd elekcyjny we wsi Wola pod Warszawą (odtąd tradycyjnym miejscu odbywania elekcji). 12 grudnia prymas Uchański ogłasza królem cesarza Maksymiliana II Habsburga, co spowodowało, że jego przeciwnicy, w tym większość zgromadzonej szlachty, dwa dni później obrali królową i królem Annę Jagiellonkę i Stefana Batorego, księcia siedmiogrodzkiego, przywódcę anty-habsburskiego powstania na Węgrzech.
Powstaje w katedrze krakowskiej mauzoleum biskupa Filipa Padniewskiego, dzieło Jana Michałowicza z Urzędowa, jednego z najwybitniejszych rzeźbiarzy polskich okresu renesansu.
Umiera Marcin Bielski, historyk, autor "Kroniki wszytkiego świata" (1551).
1576
19 stycznia zbrojny zjazd szlachty (20 tys. osób) w Jędrzejowie dla poparcia Batorego uznaje stronników cesarza za wrogów ojczyzny.
8 lutego Batory podpisuje w Meggyes pakta konwenta. W marcu wyrusza na czele nielicznego, ale znakomicie wyszkolonego wojska do Krakowa, gdzie dociera (na Wawel) bez większych przeszkód 22 kwietnia 1576 roku.
31 marca - 29 maja Sejm koronacyjny w Krakowie.
1 maja koronacja na Wawelu Anny Jagiellonki i Stefana Batorego. Dokonuje jej biskup kujawski, Stanisław Karnkowski, wkrótce potem prymas Polski.
16 maja - nominacja na urząd podkanclerzego Jana Zamoyskiego, wkrótce najbardziej wpływowej osobistości w państwie, od roku 1578 kanclerza, a od roku 1581 hetmana wielkiego koronnego (zm. 1605).
Wrzesień 1576 roku - ogłoszenie blokady handlowej Gdańska, który nie chce uznać zwierzchnictwa Batorego pozostając w obozie cesarskim. Brak poparcia ze strony sejmu toruńskiego (4 października - 29 listopada) zmusza króla do rezygnacji na pewien czas z próby podporządkowania miasta siłą.
12 października zgon cesarza Maksymiliana II. Jego następca, Rudolf II, wycofuje się z walki o koronę polską.
1577
Styczeń 1577 roku najazd Iwana IV Groźnego na Inflanty. Kolejny miał miejsce w lecie. W ich wyniku większość terytorium Inflant, z wyjątkiem Rygi i Rewla, została opanowana i złupiona przez Moskwę.
Od lutego do grudnia 1577 roku druga faza konfliktu z Gdańskiem. 12 lutego król uznaje gdańszczan za wrogów ojczyzny. 17 kwietnia Jan Zborowski pokonuje nad jeziorem Lubieszowskim koło Tczewa czterokrotnie przeważającą armię gdańską pod dowództwem Jana Winkelbrucha z Kolonii. Ponieważ oblężenie Gdańska w dalszych miesiącach nie przyniosło efektu, a także z powodu zagrożenia moskiewskiego, zgodzono się na układy, zakończone 8 XII w Malborku podpisaniem traktatu zawieszającego wykonanie Statutów Karnkowskiego (zniesionych całkowicie w roku 1585). Miasto zobowiązało się do zapłacenia wysokiej kontrybucji i uznania elekcji Batorego.
Maj 1577 roku - Sejm zatwierdza uchwały synodu duchowieństwa polskiego w Piotrkowie, które przyjęło oficjalnie postanowienia soboru trydenckiego, w tym rozstrzygnięcia dotyczące kluczowej kwestii posiadania przez duchownych kilku beneficjów.
22 września w zamian za 200 tys. guldenów i osobisty hołd przekazanie Jerzemu Fryderykowi, margrabiemu Ansbach, opieki nad jego krewnym, niezrównoważonym psychicznie księciem pruskim Albrechtem Fryderykiem Hohenzollernem; pierwszy poważniejszy przejaw osłabienia więzi między Prusami Książęcymi a Polską.
5 listopada 1577 roku układ z Turcją, ułatwiający Batoremu przygotowania do wojny z Moskwą.
Ukazało się drukiem dzieło geograficzno-historyczne Polonia (wydane w pełnej wersji w Kolonii w roku 1589), pióra Marcina Kromera, późniejszego biskupa warmińskiego.
1578
W styczniu 1578 roku przygotowania do wojny z Moskwą. Iwan IV Groźny w zamian za pokój żąda całych Inflant.
20 stycznia - 6 marca Sejm warszawski uchwala podatki na wojnę z Moskwą.
3 marca ustanowienie Trybunału Koronnego, najwyższego sądu apelacyjnego dla Korony.
W marcu 1578 roku utworzenie piechoty wybranieckiej.
16 września powołanie rejestru kozackiego obejmującego 530 osób na podstawie wydanej przez króla ordynacji Postanowienie z Niżowcy.
21 października zwycięstwo wojsk litewskich Andrzeja Sapiehy (wspomaganych przez oddział szwedzki), w bitwie pod Wenden (Kiesią) w Inflantach.
Na scenie w Ujazdowie wystawiono "Odprawę posłów greckich", dramat pióra Jana Kochanowskiego.
1579
1 maja Akt fundacyjny Akademii Wileńskiej. Pierwszym rektorem zostaje jezuita Piotr Skarga, późniejszy kaznodzieja królewski.
Od czerwca do września 1579 roku trwa wyprawa Stefana Batorego na Połock. Po przygotowaniach dyplomatycznych, zapewniających neutralność w konflikcie ze strony Turcji i Szwecji, król wysłał z końcem czerwca poselstwo do cara z wypowiedzeniem wojny. Działania operacyjne, rozpoczęte z końcem lipca przez 56-tysięczną armię polsko-litewską, zmierzały do opanowania ważnej twierdzy Połocka. Jego oblężenie zakończyło się 30 sierpnia kapitulacją załogi. W ręce polskie dostały się także okoliczne zamki, powodzeniem zakończyły się również działania oddziałów królewskich w Inflantach.
Listopad - grudzień 1579 roku - Sejm uchwala nowe podatki na wojnę z Moskwą.
Utworzenie ordynacji nieświeskiej Radziwiłłów.
Ukazanie się drukiem Żywotów świętych Piotra Skargi.
Wydanie Psałterza Dawidowego, zawierającego 150 spolszczonych przez Jana Kochanowskiego psalmów, do których muzykę napisał (1580) Mikołaj Gomółka, wybitny kompozytor polskiego odrodzenia.
1580
7 lutego 1580 roku - Uniwersał zakazujący wydawania dzieł historycznych bez pozwolenia królewskiego.
Od lipca do września 1580 roku trwa druga wyprawa Batorego przeciwko Moskwie. Armia polska zdobyła kilka twierdz, dochodząc 27 sierpnia do Wielkich Łuków, których obrońcy skapitulowali 5 września.
Założenie przez Jana Zamoyskiego na terenie jego dóbr miasta Zamościa według planów sporządzonych przez Bernarda Morando, architekta pochodzenia włoskiego.
Ukazują się "Treny" Jana Kochanowskiego, najwybitniejsze dzieło liryki żałobnej okresu staropolskiego.
1581
22 stycznia - rozpoczęcie sejmu warszawskiego, który uchwali kolejne podatki na wojnę z Moskwą, dodając jednak klauzulę o konieczności doprowadzenia do korzystnego pokoju.
Od lipca 1581 do stycznia 1582 roku trwa trzecia wyprawa Batorego przeciwko Moskwie. Armia polska pod koniec sierpnia doszła pod Psków. Z powodu niesnasek w wojsku oblężniczym, doskonałych fortyfikacji i determinacji obrońców twierdzy, a także nadejścia mrozów, nie udało się jej zdobyć. Od murów Pskowa odstąpiono dopiero po zawarciu rozejmu polsko-moskiewskiego w Jamie Zapolskim.
Utworzenie Trybunału Litewskiego.
Umiera Mikołaj Sęp Sarzyński, wybitny poeta przełomu renesansu.
1582
15 stycznia 1582 roku 10-letni rozejm z Moskwą w Jamie Zapolskim, na mocy którego Rzeczpospolita odzyskała całe Inflanty i ziemię połocką, a Wieliż i Uświat otrzymała w zamian za Wielkie Łuki.
4 października zastąpienie kalendarza juliańskiego kalendarzem zwanym od imienia papieża Grzegorza XIII gregoriańskim. Reforma polegała na uzyskaniu zgodności z czasem astronomicznym poprzez dodanie do dotychczasowego kalendarza 10 dni, w związku z czym po dacie 4 października następował od razu 15 października.
Umiera Hieronim Canavesi, rzeźbiarz włoski rodem z Mediolanu, tworzący w Polsce głównie pomniki nagrobne.
Ukazuje się drukiem "Kronika polska, litewska, żmudzka i wszystkiej Rusi" Macieja Stryjkowskiego, uchodząca za pierwszą tak szczegółowo opracowaną historię Litwy.
1583
16 września 1583 roku śmierć Katarzyny Jagiellonki, królowej Szwecji, matki Zygmunta III Wazy; rozpoczyna okres pogorszenia wzajemnych stosunków między Rzecząpospolitą a Szwecją, głównie na terenie Inflant.
Kozacy rozpoczynają wyprawy łupieżcze na tereny chanatu krymskiego i Mołdawii, powtarzające się często aż do roku 1590.
1584
26 maja 1584 roku wykonanie wyroku śmierci na banicie Samuelu Zborowskim prowadzi do eskalacji inspirowanych przez rodzinę Zborowskich oskarżeń króla o "tyraństwo".
22 sierpnia umiera Jan Kochanowski, najwybitniejszy poeta polski doby odrodzenia. W tym samym roku wydano zbiór jego "Fraszek".
Ukazanie się drukiem "Herbów rycerstwa polskiego" Bartosza Paprockiego, pierwszego poważnego dzieła heraldycznego szlachty polskiej.
1585
15 stycznia rozpoczęcie obrad sejmu, który odrzucił popierane przez papieży Grzegorza XIII i Sykstusa V plany krucjaty przeciwko Moskwie i Turcji (z udziałem Wenecji, Florencji i Hiszpanii).
22 lutego sąd sejmowy skazuje Krzysztofa Zborowskiego, bohatera walk w Inflantach, brata Samuela, na banicję, infamię i konfiskatę dóbr. Sprawa ta poróżniła posłów na sejmie warszawskim tak dalece, że zakończyli jego obrady bez podjęcia uchwał.
26 lutego podpisanie traktatu z Gdańskiem, przekreślającego postanowienia Statutów Karnkowskiego i dającego miastu znaczną autonomię gospodarczą w zamian za odprowadzanie do skarbu królewskiego połowy podwyższonego wówczas tzw. palowego.
Wydanie "Komentarzy o wojnie moskiewskiej" Reinholda Heidensteina, historiografa czasów Batorego, autora panegirycznego życiorysu Jana Zamoyskiego (Vita Joannis Zamosci).
Santi Gucci, wybitny architekt pochodzenia włoskiego, rozpoczyna 2-letnią przebudowę pałacu w Łobzowie na renesansową letnią rezydencję królewską.
1886
15 maja Król spisuje w zamku w Niepołomicach testament, w którym krytycznie odnosi się do postępowania szlachty polskiej na arenie politycznej.
12 grudnia zgon króla Stefana Batorego. Zmarł w ulubionej rezydencji w Grodnie. W maju 1588 roku został pochowany na Wawelu.
Pośmiertne wydanie zbioru "Pieśni ksiąg dwoje" Jana Kochanowskiego.
Budowa w Gdańsku Bramy Wyżynnej, dzieła rzeźbiarza Wilhelma van den Blocke i architekta Jana Kramera (do 1588).
Santi Gucci tworzy pomnik nagrobny Andrzeja i Barbary Firlejów w kościele parafialnym w Janowcu (do 1587).
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000
