Pierwsze próby zjednoczeniowe. Spór Przemysła II z Władysławem Łokietkiem
Zjednoczenie Pomorza Gdańskiego z Wielkopolską stanowiło impuls do następnego kroku Przemysła II. Nie czekając na odzyskanie Krakowa 26 czerwca 1295 r. Przemysł II koronował się w Gnieźnie.
Odnowione Królestwo Polskie nie trwało zbyt długo. W lutym 1296 r. nowy król Polski został zamordowany w Rogoźnie przez rycerzy brandenburskich. Chociaż królestwo Przemysła II przeminęło bardzo szybko, to w tradycji pozostanie książę wielkopolski jako ten, który - zgodnie z napisem na jego pieczęci - przywrócił Polakom zwycięskie znaki.
W myśl testamentu Przemysła II sukcesję po nim miał objąć Henryk głogowski, lecz rycerstwo wielkopolskie opowiedziało się za Władysławem Łokietkiem. Henryk zawarł z Władysławem Łokietkiem ugodę w Krzywiniu. Henryk otrzymał południowo-zachodnią część Wielkopolski i obietnicę dziedziczenia po ewentualnej bezpotomnej śmierci Łokietka, który utrzymał się przy Gnieźnie, Poznaniu, Kaliszu i Gdańsku.
Szybko jednak Łokietek utracił sympatię wielkopolskiego społeczeństwa, które, rozczarowane do piastowskich książąt, zwróciło się do Wacława II. Wyprawa Wacława w 1300 r. przyniosła mu całkowity sukces. Władysław Łokietek został wygnany, a panem wszystkich jego ziem został król czeski. W sierpniu 1300 r. arcybiskup Jakub Świnka w katedrze gnieźnieńskiej koronował Wacława na króla Polski. Wacław postarał się o wzmocnienie swej pozycji w Polsce poprzez małżeństwo z Ryksą (Reiczką), jedyną córką Przemysła II.
Unia czesko-polska wydawała się mieć mocne podstawy. Główny rywal do polskiego tronu, Władysław Łokietek, znalazł się na wygnaniu, jego kujawscy bracia i bratankowie złożyli Wacławowi hołd, Bolesław płocki ożenił się z siostrą króla Czech i Polski. W 1301 r. Wacław rozszerzył swe wpływy na księstwa wrocławskie, legnickie i brzeskie.
Jednak rządy Wacława II w Polsce miały w dużej mierze charakter okupacji wojskowej, opartej na sile zbrojnej. Ustanowiony przez Wacława II urząd starostów dla poszczególnych ziem Polski powierzano oddanym królowi Czechom lub Niemcom. To powodowało niezadowolenie i z czasem obóz czeskich zwolenników stopniał. Książęta kujawscy, dobrzyński i płocki, popadli w konflikt z Wacławem II, a Leszek kujawski, za szukanie kontaktu z Władysławem Łokietkiem, został przez Czechów uwięziony.
Gdy Przemyślidzi sięgnęli po koronę węgierską, znaleźli się w konflikcie z papieżem Bonifacym VIII, który obiecał Węgry Karolowi Robertowi, z neapolitańskiej dynastii Andegawenów. Papież uznał zatem, że na tronie polskim Wacław jest także uzurpatorem, gdyż korona ta należała się Władysławowi Łokietkowi. Przeciwko Wacławowi wystąpił również Albrecht Habsburg i jego najazd na Czechy z 1304 r. został z trudem odparty.
W tej sytuacji gotów był Wacław odstąpić Pomorze Gdańskie Brandenburgii. To nie mogło królowi przysporzyć w Polsce sympatii. Na przełomie 1304/5 Władysław Łokietek był już z powrotem w Polsce, a na Kujawach i w południowo-wschodniej Wielkopolsce wybuchło anty-czeskie powstanie. Ostatecznej klęski swego imperium Wacław II nie dożył. Zmarł w 1305 r. w wieku zaledwie 34 lat.
W chwili śmierci ojca jego syn, Wacław III, był szesnastoletnim młodzieńcem. Sytuacja jaka wytworzyła się w Polsce wymagała jego niezwłocznej interwencji, gdyż Władysław Łokietek umocnił się w ziemi sandomierskiej, Henryk głogowski opanował znaczną część Wielkopolski, a Bolesław wrocławski zajął Kalisz. Wacław III przygotowywał się do objęcia władzy w Polsce. Małżeństwo z Wiolą, córką Mieszka cieszyńskiego, było zapewne krokiem na rzecz zbliżenia się z nowymi poddanymi. Zawarty w 1305 r. układ oddający Brandenburgii Pomorze Gdańskie (za Miśnię i ewentualną pomoc w Polsce) nie wszedł prawdopodobnie w życie. W 1306 r. wyruszył z wyprawą do Polski, podczas której został zamordowany w Ołomuńcu, prawdopodobnie z inspiracji odsuniętych od władzy możnych czeskich.
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000
