Potoccy, Czartoryscy - początki stronnictw rodzinnych w Rzeczpospolitej na początku XVIII w.
U schyłku panowania Augusta II pojawiły się stronnictwa opierające się na powiązaniach rodzinnych i majątkowych, tworząc wspólnoty coraz wyraźniej dominujące na arenie życia politycznego. Początki tych ugrupowań - Czartoryskich ("Familia") i Potockich - sięgają lat dwudziestych XVIII w.
Za czasów Augusta II bardziej energicznie i konsekwentnie budowali swe stronnictwo Czartoryscy, posiadający polityków wysokiej próby. Jednym z nich był Stanisław Poniatowski, ojciec przyszłego króla. Wykształcony w służbie u króla szwedzkiego Karola XII, zrobił później szybką karierę u Augusta II, awansując z podstolego na urząd podskarbiego wielkiego litewskiego (1722), a następnie na wojewodę mazowieckiego (1731). U schyłku życia otrzymał kasztelanię krakowską (1752), najwyższy urząd świecki w senacie Rzeczypospolitej.
Poniatowski wysokie miejsce w "Familii" zajął po ożenku z piękną i mądrą Konstancją Czartoryską, siostrą długoletniego lidera stronnictwa, Augusta Aleksandra Czartoryskiego (zm. 1782), wsławionego wygraniem konkurów o rękę Zofii z Sieniawskich, wdowy po Stanisławie Denhoffie, posiadaczki jednego z największych majątków w Rzeczypospolitej.
Ważne miejsce w stronnictwie zajmował również brat Augusta, Michał Fryderyk Czartoryski, od 1724 roku podkanclerzy, a od 1752 kanclerz litewski. To właśnie "Familia" rozpoczęła budowanie potęgi rodu poprzez umacnianie wpływów na dworze królewskim pod koniec panowania Augusta II. Propagowali ograniczone reformy państwowe, z których jednak udało się tylko na sejmie 1726 roku przeprowadzić reformę trybunału i wzmocnienie wpływu króla na obsadzanie wyższych urzędów kościelnych.
Rosnące wpływy "Familii" na dworze królewskim zrodziły antagonizm potężnej rodziny Potockich, kierowanej początkowo przez prymasa (od 1723) Teodora Potockiego, następnie przez wojewodę kijowskiego, od roku 1735 hetmana wielkiego koronnego, Józefa Potockiego, znajdującego oparcie w wojewodzie wołyńskim (1726) Michale Potockim i marszałku nadwornym koronnym (1726), Stefanie Potockim. Posiadali oni szeroką klientelę szlachecką i wpływy w wojsku koronnym. Walka między tymi stronnictwami doprowadziła do zrywania ostatnich sejmów (po 1726) za rządów Augusta II.
Administracja królewska w ostatnim piętnastoleciu rządów Augusta II sprzyjała projektom reform mających na celu ożywienie gospodarcze i społeczne kraju. Już w roku 1717 podjęto reformę menniczą, a na sejmie grodzieńskim 1718 roku dyskutowano o projekcie likwidacji ceł prywatnych, reformie skarbowej, sposobach podźwignięcia z głębokiej zapaści górnictwa i hutnictwa oraz handlu zewnętrznego. Projektów nie udało się jednak zamienić w uchwały ze względu na zrywanie kolejnych sejmów.
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000
