Próby ograniczenia wpływów Rosji przez Augusta II Mocnego
Po zakończeniu konfliktów wewnętrznych August II ponownie przedsięwziął kroki zmierzające do ograniczenia kurateli rosyjskiej. Było to coraz trudniejsze ze względu na fakt, iż Rosja Piotra I Wielkiego w okresie wojny północnej wyrosła na mocarstwo.
Należy jednak podkreślić wysiłki zmierzające do wycofania wojsk rosyjskich z granic Rzeczypospolitej, zaniechania przez nie gwałtów na ludności Gdańska oraz zabiegi o zwrot Kurlandii i Inflant, podjęte już w październiku 1717 roku przez posła Władysława Ponińskiego.
Przy tym Wettyn stracił zaufanie do cara dowiedziawszy się, że w układach ze Szwecją, prowadzonych na wyspach Alandzkich w styczniu 1718 roku, Rosja udzieliła tajnego poparcia Karolowi XII i jego planom detronizacji Sasa. Kres tym projektom położyła śmierć Karola XII w czasie oblężenia jednej z twierdz norweskich i wzrost nastrojów pacyfistycznych w Szwecji.
Za kontynuację polityki emancypacyjnej dworu królewskiego należy uznać zawarcie 5 stycznia 1719 roku przez Jakuba Henryka Flemminga z kierownikami dyplomacji austriackiej i angielskiej traktatu wiedeńskiego, zmierzającego do przymierza, którego celem było zagwarantowanie integralności i suwerenności Rzeczypospolitej oraz praw dynastycznych Wettynów.
W porozumieniu znalazł się też punkt o usunięcie wojsk rosyjskich z Polski. Usiłowania te zakończyły się częściowym sukcesem - w roku 1719 car faktycznie wyprowadził swe wojska z Rzeczypospolitej i zwrócił jej zajętą wcześniej Białą Cerkiew. To wystarczyło, aby osłabić w kraju tendencje antyrosyjskie - opozycja hetmańska (hetmani koronni - wielki Adam Mikołaj Sieniawski, polny Stanisław Mateusz Rzewuski, i hetmani litewscy - wielki Ludwik Konstanty Pociej i polny Stanisław Michał Denhoff) zadeklarowała przyjaźń dla cara, licząc na jego poparcie w dążeniu do odzyskania dawnej władzy w wojsku i odebrania komendy nad wojskiem cudzoziemskim feldmarszałkowi Flemmingowi. Sejmy zimowy i jesienny warszawski 1720 roku, obradujące w atmosferze intryg rosyjskich i pruskich, odrzuciły postanowienia traktatu wiedeńskiego.
Jednocześnie kontrofensywa dyplomacji rosyjskiej na arenie międzynarodowej doprowadziła do szeregu układów, zmierzających do zablokowania planów sukcesyjnych Augusta II (następstwo tronu dla syna Fryderyka Augusta) i utrzymania istniejącego stanu ustrojowego w Rzeczypospolitej (w tym zasady wolnej elekcji) pozwalającego na ingerencję państw obcych.
Pierwsze porozumienie o tym charakterze Rosja podpisała w roku 1720 z Prusami (traktat poczdamski), następne z Turcją (1720), Szwecją (1724) i wreszcie z Austrią (1726). Nie dopuściła również Augusta II do stołu obrad w Nystad, zakończonych traktatem pokojowym ze Szwecją, na mocy którego Rosja otrzymała Inflanty szwedzkie, Estonię, Ingrię i część Karelii, sadowiąc się mocno nad Bałtykiem i z wojny północnej wychodząc jako mocarstwo.
W traktatach pokojowych zawieranych w latach 1719 - 1721 nabytki terytorialne przypadły wszystkim uczestnikom Ligi Północnej z wyjątkiem Augusta II, który w imieniu Saksonii wojnę ze Szwecją rozpoczął, narażając na ogromne straty Rzeczpospolitą. Co więcej, pozbawione większego znaczenia na skutek zmiany układu sił w Europie po wojnie północnej pretensje Rzeczypospolitej do Inflant szwedzkich i odszkodowań wojennych, a także sprawa Leszczyńskiego, uniemożliwiły zawarcie ostatecznego pokoju ze Szwecją.
Traktat pokojowy zastąpiono aktami odnowienia przyjaźni między Saksonią a Szwecją (1729) i między Polską a Szwecją (1732). Traktat polsko - szwedzki nie doczekał się co prawda ratyfikacji na sejmach, należy jednak podkreślić, iż zakończył definitywnie okres wojen między oboma państwami.
Coraz bardziej iluzoryczne stawało się zwierzchnictwo Rzeczypospolitej nad Kurlandią jako jej lennem. O tron książęcy w Mitawie, dzierżony przez księżnę Annę, wdowę po Ferdynandzie Wilhelmie Kettlerze - krajem właściwie rządzili jej faworyci - rozpoczął starania hrabia Maurycy Saski (zasłynął później w wojsku francuskim), syn Augusta II z pozamałżeńskiego związku z Aurorą Königsmarck. Sejmik szlachty kurlandzkiej, zwołany przez króla w tajemnicy przed senatem Rzeczypospolitej, ujęty nie tylko rycerskim wyglądem i zachowaniem Maurycego, obwołał go następcą Kettlerów.
Decyzja ta wywołała oburzenie szlachty polskiej, podsycane obawą przed zerwaniem zależności lennej przez zarządzaną przez Sasa Kurlandię. Protest sejmu polskiego poparła Rosja, której wojsko przepędziło Maurycego z Mitawy, pogłębiając jednak wyraźnie wzrastającą zależność Kurlandii od kurateli rosyjskiej. Na tronie w Mitawie zasiadł faworyt carycy Anny, Ernst Johann Biron, niemiecki szlachcic kurlandzki.
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000
