Rozbicie dzielnicowe - od Leszka Czarnego do Wacława III. Kalendarium wydarzeń

1279

Panowanie Leszka Czarnego w Małopolsce (1279 - 1288).

Władysław Łokietek żeni się z Jadwigą, córką księcia wielkopolskiego Bolesława Pobożnego.

1280

III. Henryk IV Probus składa w Wiedniu hołd lenny Rudolfowi z Habsburga.

Książę halicki Lew, wspierany przez Tatarów, Jaćwięgów i część  Małopolan niechętnych Leszkowi Czarnemu, napada na Małopolskę. Kasztelan krakowski Warsz oraz wojewodowie: krakowski Piotr i sandomierski Janusz, pokonali napastników pod Goślicami, a Leszek Czarny uderzył na Ruś, dochodząc pod Lwów.

1281

Podczas zjazdu w Baryczy Henryk IV Probus uwięził księcia legnickiego Henryka Brzuchatego, Henryka głogowskiego i Przemysła II. Wyprawa Leszka Czarnego w interesie uwięzionych  zakończyła  się tylko zdobyciem bogatych łupów. Za swe uwolnienie musiał Przemysł odstąpić Henrykowi kasztelanię rudzką, a dwaj książęta śląscy uznali się lennikami księcia Wrocławia.

27 VIII. Umiera książę opolski Władysław, syn Kazimierza opolskiego. Pochowany został w dominikańskim kościele św. Jakuba w Raciborzu.

Księstwo opolskie ulega podziałowi na część cieszyńską - Mieszka I, bytomską - Kazimierza, opolską - Bolesława i raciborską - Przemysła.

1282

15 II. Umowa w Kępnie. Książę Gdańska Mściwój, wobec braku potomstwa, czyni spadkobiercą Pomorza Gdańskiego księcia wielkopolskiego Przemysła II.

Wyprawa Jaćwięgów na ziemię lubelską, pokonana przez Leszka Czarnego nad Narwią.

Leszek Czarny rozbija pod wsią Rowiny koło Łukowa wyprawę litewską atakującą ziemię sandomierską. Książę stosując manewr pozorowanej ucieczki sprawił się jak najroztropniejszy wódz.

Konflikt Leszka Czarnego z biskupem krakowskim Pawłem z Przemankowa.  Książę  uwięził biskupa i osadził na zamku sieradzkim, oskarżając go, iż miał wzywać przeciwko     Leszkowi    Litwinów i Konrada czerskiego.

Krzyżacy zajmują ziemię gniewską.

1283

Arcybiskupem gnieźnieńskim zostaje Jakub Świnka.

XII. Żona Przemysła II Ludgarda zostaje uduszona przez własną służbę. Inspiratorem zbrodni miał być sam Przemysł II, a powodem - bezpłodność żony. Nowsze badania podważają taki przebieg wydarzeń, utrwalony w pieśni  ludowej.

1284

Henryk IV Probus przy pomocy Sędziwoja Zaremby zajmuje Kalisz. Za jego zwrot Przemysł odstępuje księciu wrocławskiemu ziemię ołobocką.

Biskup wrocławski Tomasz II rzuca na Henryka IV Probusa klątwę (zob. r. 1274). Księcia poparli pozostali władcy Śląska (z wyjątkiem górnośląskich), większość rycerstwa i miast z Wrocławiem na czele oraz franciszkanie, norbertanie, cystersi i wielu duchownych świeckich. Tomasz mógł liczyć na poparcie kapituły wrocławskiej, polskiego duchowieństwa i chłopów. Wygnany biskup chroni się do Otmuchowa, a książę zajmuje Nysę.

Synod prowincjonalny w Łęczycy pod przewodnictwem arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnki potępia Henryka IV Probusa, a jego działanie uznaje za wyraz niemieckiej agresji przeciwko Polakom. Ostrą reakcję wywołuje fakt oderwania się ośmiu śląskich konwentów franciszkańskich od prowincji polskiej i przystąpienie ich do saskiej. Arcybiskup prosi papieża o pomoc aby prowincja polska została przywrócona do dawnego stanu i poddana była polskiemu przełożonemu i aby się nazywała Polską a nie Saksonią, bo w przeciwnym razie przyjdzie nam wnet żałosnym głosem opłakiwać zagładę naszego narodu i naszych kościołów (...)

Leszek Czarny, na skutek interwencji papieża Marcina IV i arcybiskupa gnieźnieńskiego, uwalnia Pawła z Przemankowa i wypłaca mu wysokie odszkodowanie.   

1285

Możni krakowscy na czele z Toporczykami podnoszą bunt przeciwko Leszkowi Czarnemu, próbując powołać na tron krakowski Konrada czerskiego. Mieszczaństwo krakowskie broni jednak zamek wawelski  przed   atakiem  Konrada, a Leszek z posiłkami węgierskimi pokonuje napastników pod Bogucicami nad Rabą. Na buntowników spadają represje, a mieszczanie otrzymują szereg przywilejów, m.in. prawo otoczenia miasta murami. Książę zaś tak polubił niemieckich mieszczan, że się przystosował do ich obyczajów zarówno fryzurą, jak i strojem.

Małżeństwo księcia wielkopolskiego Przemysła II z Ryksą, córką króla szwedzkiego Waldemara.

1286

Obwarowanie Krakowa murami.

1287

Najazd tatarskiego chana Telebugi na Małopolskę. Ciężar obrony przyjmują na siebie ufortyfikowane miasta, szczególnie Kraków i Sandomierz. Miasta się obroniły, lecz dzielnica zostaje poważnie zniszczona.

Synod prowincjonalny w obronie polskiego charakteru Kościoła postanawia aby w poszczególnych szkołach katedralnych i klasztornych byli wyznaczeni tylko tacy magistrzy, którzy doskonale znają język polski. Nakazano odmawiać wiele modlitw po polsku, biskupi zaś mieli odbierać uposażenie tym klasztorom, które nie chcą przyjmować rodaków naszych polskich. Zobowiązano biskupów do nadawania uposażenia duchownym  urodzonym  w  Polsce i  dobrze mówiącym po polsku.

Trwa konflikt Henryka Probusa z biskupem Tomaszem: książę zdobywa Otmuchów a biskup chroni się u księcia Mieszka w Raciborzu i ogłasza nawet krucjatę przeciwko księciu, na którą gotów był wezwać siły obce. Henryk oblega biskupa w Raciborzu i tu dochodzi do pojednania dwóch wielkich przeciwników, prawdopodobnie przy pośrednictwie Jakuba Świnki. Tomasz  obiecuje  księciu lojalność i cofnięcie wszystkich kar kościelnych, a książę zobowiązuje się do zwrócenia skonfiskowanych dóbr biskupich i naprawienia szkód oraz znacznie rozszerza immunitet biskupstwa  wrocławskiego.

Rycerstwo wielkopolskie odbiera Henrykowi IV Probusowi ziemię ołobocką.

Sojusz Bogusława IV szczecińskiego z Mściwojem II i Przemysłem II przeciwko  Brandenburgii.

Umiera książę kujawski Siemomysł, syn Kazimierza Konradowica.

1288

30 IX. W Krakowie umiera Leszek Czarny.

Panowanie księcia wrocławskiego Henryka IV Probusa w Krakowie (1288 - 1290).

1 IX. Narodziny Ryksy, córki księcia wielkopolskiego Przemysła II.

1289

Walka o tron krakowski. Po śmierci Leszka Czarnego kasztelan krakowski Sułko z Niedźwiedzia wydaje zamek wawelski Henrykowi Probusowi, a rzeźnicy otwierają przed nim bramy miasta. Jednak biskup krakowski Paweł z Przemankowa i jego stronnicy przeprowadzają w Sandomierzu wybór na księcia krakowskiego Bolesława płockiego. Konrad czerski  próbuje   zdobyć  Lublin, a Władysław Łokietek wraz z Bolesławem płockim zwyciężają pod Siewierzem  (26  II) sprzymierzonych z Henrykiem IV, Bolesława opolskiego i Przemka szprotawskiego. Ranny Bolesław opolski dostaje się do niewoli Łokietka, a Przemko ginie na polu bitwy. Po tym sukcesie Władysław  Łokietek  zajmuje Kraków, lecz zwolennicy Probusa obronili zamek wawelski. Wyprawa Henryka IV na Kraków (VIII) przynosi mu pełny sukces wobec otwarcia bram miasta przez mieszczan.

Książę bytomski Kazimierz składa hołd królowi Czech, Wacławowi II.

1290

Henryk IV Probus lokuje na prawie magdeburskim Wieliczkę.

Henryk IV Probus zwraca się do papieża ażeby mu pozwolił nosić berło i ażeby miał nazwę króla. Starania Probusa o koronę stają się przyczyną jego śmierci (23 VI umiera otruty przez własnego lekarza we Wrocławiu). Został pochowany we wrocławskiej kolegiacie Św. Krzyża. W testamencie Probus oddawał księstwo wrocławskie Henrykowi  głogowskiemu, a dzielnicę krakowską -  Przemysłowi.

II. Po śmierci Przemysła II jego ziemię miały się dostać Henrykowi głogowskiemu.

Powołanie na tron wrocławski księcia legnickiego Henryka V Brzuchatego.

Panowanie w księstwie krakowskim Przemysła II (1290 - 1291).

Władysław Łokietek, tytułując się księciem krakowskim, zajmuje ziemię sandomierską.

Cesarz Rudolf nadaje ziemie Henryka Probusa, jako swoje lenna, królowi Czech Wacławowi II.

Małżeństwo króla węgierskiego Andrzeja III z Fenenną, córką Siemomysła, księcia mazowieckiego.

1291

Książęta cieszyński Mieszko i opolski Bolesław składają hołd lenny królowi czeskiemu Wacławowi II.

Król czeski Wacław II zajmuje Kraków.

Przemysł II zrzeka się praw do Krakowa,   a   wyjeżdżając   wywozi ze skarbca katedralnego insygnia koronacyjne.

Przywilej Wacława II w Lutomyślu dla ziemi krakowskiej i sandomierskiej. Król zapewnia, że urzędy będą obsadzane wyłącznie przez rycerstwo miejscowe, a podatki z dóbr rycerskich nie zostaną podniesione.

Rycerstwo i możni pomorscy na wiecu w Nakle potwierdzili przysięgą warunki ugody kępińskiej z 1282 r.

Podział księstwa wrocławskiego, wymuszony na Henryku Brzuchatym przez  Henryka  IV  głogowskiego i Bolka jaworskiego. Bolko otrzymał południową część ze Świdnicą i Ziębicami, a Henryk zajął Ścinawę, Milicz, Trzebnicę i Syców.

Małżeństwo Henryka głogowskiego z Matyldą, córką Albrechta, księcia brunszwickiego.

Lokacja Grudziądza.

1292

VIII.  Wacław  II  zdobywa  Sieradz i bierze do niewoli Władysława Łokietka, zmuszając go do  zrzeczenia się praw do księstwa krakowskiego i sandomierskiego oraz uznania zwierzchności czeskiej nad księstwem brzesko-sieradzkim.

Wacław II lokuje Nowy  Sącz.

1293

6 I. Zjazd książąt w Kaliszu. Przemysł II, Władysław Łokietek i  jego brat Kazimierz łęczycki, wszyscy tytułując się dziedzicami Krakowa, przyrzekli arcybiskupowi gnieźnieńskiemu Jakubowi Śwince wypłacanie  stałej  sumy   pieniężnej z żup ziemi krakowskiej, gdy powróci ona pod rządy któregokolwiek z nich.

Henryk głogowski więzi księcia wrocławskiego  Henryka  V  przez 6 miesięcy w przemyślnej klatce. Uwalnia go za duży okup, w tym oddanie mu terytorium księstwa na lewym brzegu Odry z Namysłowem, Kluczborkiem, Byczyną.

Przemysł II żeni się z Małgorzatą, córką margrabiego brandenburskiego Albrechta III.

1294

10 VI. W pościgu za litewskimi wojskami księcia Witenesa, które napadły na Łęczycę, ginie w Trojanowie nad Bzurą Kazimierz łęczycki, a jego ziemie zajmuje brat Władysław Łokietek.

Biskupem krakowskim zostaje Jan Muskata, mieszczanin pochodzenia niemieckiego.

Umiera książę czerski Konrad II, syn Kazimierza Konradowica.

24 XII. Śmierć księcia gdańskiego Mściwoja II.

1295

Zjednoczenie Pomorza  Gdańskiego z Wielkopolską. Po śmierci Mściwoja II władzę na Pomorzu obejmuje Przemysł II.

26 VI. Arcybiskup Jakub Świnka za zezwoleniem papieża Bonifacego VIII koronuje w Gnieźnie Przemysła II na króla Polski. W ten sposób zatem przywrócono Polsce za Bożą pomocą berło królewskie i zaszczytną godność króla, których była pozbawiona niemal przez dwieście lat.

W Poznaniu lub Gnieźnie powstaje Kronika wielkopolska autorstwa Godysława Baszka, uzupełniona prawdopodobnie przez Janka z Czarnkowa. Jest to zarys historii Polski od czasów bajecznych do 1271 - 72. Wiele uwagi poświęcono w niej dziejom Wielkopolski, szczególnie w czasach Przemysła I i Przemysła II. (data przybliżona)

1296

8 II. Zamordowanie  Przemysła  II w Rogoźnie przez rycerzy brandenburskich.

Rządy     Władysława     Łokietka w Wielkopolsce i na Pomorzu (1296 - 1300).

Ugoda w Krzywiniu między Henrykiem głogowskim a Łokietkiem. Henryk otrzymuje południowo-zachodnią część Wielkopolski i obietnicę dziedziczenia po ewentualnej bezpotomnej    śmierci   Łokietka, który utrzymał się przy Gnieźnie, Poznaniu, Kaliszu i Gdańsku.

22 I. Umiera Henryk V Brzuchaty, syn Bolesława Rogatki, książę jaworski, legnicki i wrocławski. Pochowano go w kaplicy św. Jadwigi w klasztorze Klarysek wrocławskich.

1298

Konfederacja miast wielkopolskich. Mieszczaństwo Poznania, Gniezna, Pyzdr i Kalisza osiąga porozumienie w sprawie zwalczania rozboju na drogach. Władysław Łokietek nadaje konfederacji miast wielkopolskich prawo sądzenia i karania śmiercią  każdego  rabusia  (także rycerza) złapanego na gorącym uczynku.

Henryk głogowski zajmuje Kościan i tytułuje się księciem Królestwa Polskiego. Wystawia tu przywilej na rzecz arcybiskupa Jakuba Świnki, biskupa poznańskiego Andrzeja Zaremby i biskupa włocławskiego Wisława, m.in. gwarantując wieczyście biskupowi poznańskiemu i jego następcom urząd kanclerza Królestwa Polskiego.

1299

Władysław Łokietek uznaje zwierzchnictwo Wacława II, zobowiązując się do złożenia hołdu w Pradze ze wszystkich posiadanych ziem. Wywołuje to bunt rycerstwa wielkopolskiego i powołanie na tron króla Czech Wacława II.

1300

Arcybiskup Jakub Świnka koronuje  w  Gnieźnie   Wacława   II na  króla Polski.

1301

Wacław, syn króla Czech i Polski Wacława II, zostaje królem Węgier.

Wacław II obejmuje opiekę nad małoletnimi synami Henryka Brzuchatego i wprowadza do Wrocławia swoich starostów.

1303

Bolesław, syn Henryka Brzuchatego, odstępuje Wacławowi wszystkie ziemie, które kiedyś jego ojcu odebrał Henryk  głogowski.  

26 V. Małżeństwo Wacława II z Ryksą Elżbietą, córką Przemysła II. Ryksa zostaje koronowana w Pradze przez biskupa wrocławskiego Henryka z Wierzbna.

1304

Władysław Łokietek, wspierany przez posiłki węgierskie, zajmuje ziemię sandomierską.

11 X. Umiera książę żagański Konrad Garbaty. Zostaje pochowany w klasztorze cysterskim w Lubiążu. Jego księstwo przyłącza do swoich ziem Henryk głogowski.

1305

21 VI. Umiera Wacław II.

Panowanie Wacława III w Polsce (1305 - 06).

8 VIII. Wacław III, w zamian za Miśnię i pomoc w Polsce, odstępuje Brandenburgii Pomorze Gdańskie.

5  X.   Małżeństwo   Wacława III z Wiolą, córką Mieszka cieszyńskiego.

Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000