​Rządy Bolesława II Śmiałego zw. Szczodrym (1058-1079)

Już w 1060 r. poparł pretensje do tronu węgierskiego Beli, brata proniemiecko nastawionego Andrzeja. Gdy Bela z posiłkami polskimi ruszył na Węgry, Bolesław uderzył na Hradec, uniemożliwiając ewentualną pomoc czeską dla Andrzeja.

Wyprawa na Hradec nie była pomyślna, a zaangażowanie się w sprawy Węgier przyniosło utratę przez Polskę Pomorza, lecz Beli udało się opanować tron węgierski. Do ponownej pomocy polskiej na Węgrzech doszło w 1063 r. W Polsce szukał wtedy pomocy syn Beli, Gejza, którego niemiecka interwencja pozbawiła tronu. Przy pomocy polskich posiłków zdołał Gejza uzyskać własną dzielnicę na Węgrzech.

Mimo małżeństwa w 1062 r. siostry Bolesława, Świętosławy, z księciem czeskim Wratysławem, na stosunkach polsko-czeskich ciążył fakt zaprzestania uiszczania trybutu za Śląsk. W dodatku Bolesław udzielił schronienia bratu Wratysława, Jaromirowi. W 1068 r. popierał Bolesław wybór Jaromira na biskupstwo praskie.

Do otwartych walk polsko-czeskich doszło w 1070 r. W 1071 r. na zjeździe w Miśni król niemiecki Henryk IV nakazał Wratysławowi i Bolesławowi zaprzestanie wojny oraz płacenie Czechom trybutu ze Śląska. Mimo tego w 1072 r. władca Polski zaatakował Czechy. W rok później Henryk IV przygotował wyprawę na Polskę, lecz bunt Sasów, być może uzgodniony z Bolesławem, powstrzymał władcę Niemiec. W następnych latach Henryk IV znalazł się w konflikcie z papieżem Grzegorzem VII.

Walka o prymat w świecie chrześcijańskim zmuszała obie strony do szukania sojuszników. Dobrze rozumiana polska racja stanu kazała Bolesławowi Śmiałemu opowiedzieć się po stronie papiestwa. Związanie się z Rzymem przyniosło Bolesławowi rychłe korzyści. W 1075 r. odnowiono gnieźnieńską metropolię kościelną. W Boże Narodzenie 1076 r. Bolesław Śmiały, za zgodą papieża, koronował się na króla Polski. Sojusz z władcą Polski miał dla Rzymu duże znaczenie.

Gdy po śmierci Gejzy tron węgierski próbował odzyskać proniemiecki Salomon, interwencja Bolesława zapewniła objęcie władzy przez wychowanego na polskim dworze Władysława, brata Gejzy. W 1069 r. interweniował Bolesław na Rusi na rzecz Izasława, męża swej ciotki Gertrudy. Zajął wtedy Grody Czerwieńskie.

Rychło jednak Izasława wygnano i szukając pomocy oddał on Ruś w lenno św. Piotra. Grzegorz VII zażądał w 1075 r. od Bolesława udzielenia Izasławowi zbrojnej pomocy. Wyprawa na Ruś nastąpiła w 1077 r. i dosyć łatwo wprowadziła do Kijowa Izasława, lecz uporządkowanie spraw ruskich zajęło Bolesławowi co najmniej rok, a skutki tego okazały się tragiczne.

Według kroniki mistrza Wincentego Kadłubka sprawa biskupa krakowskiego Stanisława i wygnanie Bolesława ściśle związane były z wyprawą na Ruś. Wtedy bowiem w Polsce wybuchło powstanie ludowe, rycerstwo opuściło króla, aby stłumić rozruchy, za co spadły na nie represje.

Powstrzymywać nadmierną srogość króla miał próbować biskup krakowski Stanisław, którego Bolesław własnoręcznie, przy ołtarzu, rozsiekał mieczem. Śmierć biskupa scementowała opozycję, która doprowadziła do wygnania Bolesława na Węgry, gdzie rychło zakończył życie.

Relacja biskupa krakowskiego Wincentego Kadłubka stanowi już w zasadzie źródło do początków kultu św. Stanisława. Znający niewątpliwie przyczyny konfliktu króla z biskupem i przebieg wydarzeń Anonim Gall w swej relacji ograniczył się jedynie do nazwania postępowania Stanisława zdradą, za co król skazał go na obcięcie członków.

Na tej podstawie Tadeusz Wojciechowski uznał, że biskup Stanisław przystąpił do obozu procesarskiego i wraz z Władysławem Hermanem przygotowywali zamach stanu w Polsce. Dowodu na współpracę biskupa z Niemcami czy Czechami jednak nie mamy. W tym czasie zdradą nazywano każdy bunt przeciwko władcy i można przypuszczać, że król mógł tak potraktować opowiedzenie się biskupa po stronie represjonowanego rycerstwa. 

Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000