Rządy Henryka Brühla na dworze króla Augusta III Sasa
Polityka personalna, prowadzona przez "Familię" Czartoryskich przestała odpowiadać królowi Augustowi III, a właściwie jego ministrowi Henrykowi Brühlowi, który coraz gorzej znosił konkurencję w sprawowaniu władzy.
Brühl i zyskujący mocno na znaczeniu jego zięć, Jerzy Mniszech, odstępując od aliansu z Czartoryskimi, znaleźli na ich miejsce wdzięcznych sojuszników w obozie Potockich, w którym po śmierci w roku 1751 hetmana wielkiego koronnego, Józefa Potockiego, rolę lidera zaczął pełnić od roku 1752 jego następca na urzędzie, hetman wielki koronny, Jan Klemens Branicki, popierany na Litwie przez hetmana wielkiego litewskiego, Michała Kazimierza Radziwiłła (dlatego owo ugrupowanie nazywano częściej "hetmańskim"), zaś przywódcą rodziny Potockich został wojewoda bełski, Antoni Potocki.
Dwór pożegnał się z "Familią" w atmosferze skandalu. Otóż pod koniec 1753 roku z jej inspiracji ułożono transakcję (zwaną kolbuszowską), w myśl której zadłużony ponad miarę książę Janusz Aleksander Sanguszko miał rozdzielić majątek ordynacji między wierzycieli, co nie było zgodne z prawem. Agitowana przez Mniszcha szlachta wylała na sejmie 1754 roku całą złość na przywódców "Familii", którzy zerwali obrady.
Reakcja dworu była natychmiastowa. W listopadzie 1754 roku wydano reskrypt, na mocy którego całość ordynacji przechodziła pod zarząd administratorów królewskich. Wtedy Czartoryscy spróbowali skruchy, do króla udał się z przeprosinami kanclerz litewski, książę Michał Fryderyk Czartoryski, który usłyszał w odpowiedzi: "Przyszłe postępki Czartoryskich będą najlepszym dowodem szczerości i żalu, odzyskają łaskę, gdy się poprawią".
Zmiany w otoczeniu królewskim zaszły jednak za daleko; "Familia" pozbawiona mocnego oparcia politycznego zarówno na dworze królewskim, jak też u szlachty, poszukała w Rosji gwarancji dla utrzymania swych wpływów.
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000
